"Ώμοι πατρός δη νυν αραί τελέσφοροι".
"Αλίμονο, οι κατάρες του πατέρα πιάνουν".
(Αισχύλου, Επτά επί Θήβας, στ.655).
Η Αρά (κατάρα) για τους αρχαίους Έλληνες είναι συγγένισσα της τρομερής Ερινύας και σκληρή τιμωρός εκείνων που πράττουν ανόσια έργα. Είναι μια πίστη παγιωμένη στον άνθρωπο της εποχής εκείνης, γι' αυτό και η τραγωδία πολλές φορές μνημονεύει την κατάρα μαζί με την Ερινύα, μια και οι δύο καταδιώκουν και τιμωρούν τον παραβάτη. Ο Αισχύλος για παράδειγμα στις Ευμενίδες θεωρεί τις Ερινύες ως τα φοβερά παιδιά της Νύχτας, που στον τόπο τους ονομάζονται Κατάρες.
ΧΟ.(Ερινύες)"Με συντομία θα μάθεις όλα, κόρη του Δία. Είμαστε εμείς της Νύχτας τα φοβερά παιδιά, κάτω από τη γη, στον τόπο μας, μας ονομάζουν Κατάρες (Αραί)" (Αισχυλ.Ευμενίδες, στ.415-417).
Επομένως κατά τον Αισχύλο, Ερινύα και Κατάρα, είναι το ίδιο πράγμα με διαφορετικό όνομα. Αποστολή τους είναι να αγρυπνούν για την τήρηση των θεμελιωδών νόμων της κοινωνίας και της οικογένειας, ιδιαίτερα είναι φύλακες της ανθρώπινης ζωής και τιμωροί του φόνου. Είναι αυτές που καταδιώκουν το μητροκτόνο Ορέστη και τον δικάζουν στον Άρειο Πάγο, όπου καταφεύγει ο μιασμένος.
Γνωρίζουμε με το όνομά τους τρεις μόνον Ερινύες, τη Μέγαιρα, την Αληκτώ και την Τισοφόνη. Κάθε μια από αυτές επιτελεί το δικό της καθήκον. Η Μέγαιρα είναι η προσωποποίηση του μίσους, η Αληκτώ η ασταμάτητη οργή και η αδυσώπητη μανία, ενώ η Τισιφόνη η εκδικήτρα του φόνου.Είναι αυτή που εκφράζει την κύρια αποστολή τους.
Ο Αισχύλος στις Ευμενίδες του μας δίνει ξεκάθαρα την αποστολή τους, τη σκοτεινή γέννησή τους και τη σκληρότητά τους. Οι ίδιες μάλιστα ομολογούν πως είναι σκληρές και άτεγκτες και γι' αυτό αποκλείονται από την κοινωνία του Ολύμπου, όπου οι άλλες θεές γιορτάζουν ντυμένες σε πάλλευκους πέπλους.
ΧΟ."Γιατί η Μοίρα η αλύγιστη αυτό τον κλήρο μου έδωσε να έχω για πάντα, τους θνητούς που πέφτουν μάταια σε κακουργίες να τους ακολουθώ ως που να μπουν στη γη, μα κι ο θάνατος μη βάλει χέρι, ούτε κανείς στα δείπνα μας να παίρνει μέρος, αφού μου στέρησε η μοίρα πάλλευκους πέπλους να φορώ.Γιατί εγώ προτίμησα να καταστρέφω σπίτια, όταν σε φίλους πέσει πόλεμος σπιτικός. Επάνω στο φονιά ορμούμε, κι όσο κι αν είναι δυνατός τον αφανίζουμε μέσα στο αίμα, που έχυσε" (Αισχυλ.Ευμενίδες στ.332 και εξής).
Παράλληλα με τη δράση των Ερινύων ο ποιητής μας αποκαλύπτει και την καταστρεπτική δύναμη της πατρικής κατάρας.
" Τοιάσδ' Αράς πρόσθε ελθείν εμοί
και μη 'ξατιμάζητον, ει τυφλού πατρός
τοιώδ' έφυτον. Αίδε γαρ τάδ' ουκ έδρων"
(Σοφοκλ.Οιδίπους επί Κολωνώ,στ 1375-1379).
"Τέτοιες και πριν σας είπα κατάρες εγώ κι όμοια
σας λέω και τώρα, για να μάθετε πως πρέπει
τους γονιούς να τιμάτε κι όχι, αν σεις σπουδαίοι
έχετε γίνει, τον τυφλό σας τον πατέρα
να τον περιφρονάτε. Αυτές δεν έκαναν έτσι".
Τους προειδοποιεί ο βασανισμένος από την παλιά κατάρα Οιδίποδας, αλλά εκείνοι κωφεύουν στις πατρικές συμβουλές, αφού η κατάρα δεν αποτελεί απλώς ένα φόβητρο για τον ασεβή άνθρωπο, μα είναι και μια ακατάβλητη δύναμη που αργά ή γρήγορα εκπληρώνει στο ακέραιο την αποστολή της και τιμωρεί σκληρά τον παράνομο. Αυτή τη φοβερή κατάρα τρέμει ο Χορός στην τραγωδία του Αισχύλου Επτά επί Θήβας και και αναφωνεί γεμάτος αγωνία :
ΧΟ. "Ω μέλαινα και τέλεια γένεος Οιδίπου τ' Αρά.
Κακόν με καρδίαν τι περιπίτνει κρύος"(832-834).
ΧΟ. "Ω μαύρη, δυνατή Κατάρα του Οιδίποδα στους γιους του!
Απ' τη λαχτάρα την καρδιά μου περίζωσε κρυάδα".
Φοβερή η κατάρα που παγώνει την καρδιά του ανθρώπου από το φόβο μήπως τον τιμωρήσει αυστηρά για κάποιο αμάρτημά του. Έτσι την ονομάζει και ο ίδιος ο Οιδίπους, όταν λίγο πριν αποκαλυφθεί πως φονιάς του Λάιου είναι ο ίδιος.
ΟΙ."Οίμοι τάλας, έοικ'εμαυτόν εις αράς
δεινάς προβάλλω αρτίως ούκ ειδέναι" (Σοφοκλ.Οιδ. Τύρ.744-745).
ΧΟ. "Αλίμονο ο δυστυχής! Μου φαίνεται πως λίγο πριν κατάρες
φοβερές ξεστόμιζα για μένα, χωρίς να καταλάβω".
Από όσα παραθέσαμε γίνεται φανερό πως για τον αρχαίο Έλληνα η δύναμη της κατάρας είναι μεγάλη και τιμωρεί σκληρά εκείνον εναντίον του οποίου εκστομίζεται. Ο λαός φοβάται την κατάρα, γιατί πιστεύει πως η σύντομη αυτή φράση έχει μέσα της τη μαγική δύναμη να βγαίνει πάντοτε αληθινή, τιμωρώντας σκληρά τον ανόσιο. Αυτή είναι η πίστη του απλού ανθρώπου, γι' αυτό και δύσκολα καταριέται ανθρώπους στη ζωή του.
Αν θελήσουμε να ερευνήσουμε τη συχνότητα που μνημονεύεται η λέξη κατάρα απλή ή με επίθετο σε όλες τις τραγωδίες των τριών μεγάλων μας ποιητών, θα διαπιστώσουμε πως μόλις ξεπερνά τις πενήντα φορές. Συγκεκριμένα 18 φορές στον Αισχύλο, 15 φορές στο Σοφοκλή και 19 στον Ευριπίδη. Ειδικότερα, με επίθετο η λέξη κατάρα αναφέρεται αρκετές φορές:
Αισχύλος:Αρά μεγασθενής, μέλαινα Αρά, τέλεια αρά, δαιμόνιαι αραί, πολυκρατείς αραί.
Σοφοκλής: δεινόπους αρά, πικράς αράς, δεινάς αράς.
Ευριπίδης: τάλαινα αρά, ανοσιοτάτας αράς, δεινάς αράς.
Από τα επίθετα που συνοδεύουν τη λέξη αρά γίνεται αντιληπτό πως εκείνο που έχει σημασία δεν είναι τόσο ο μεγάλος ή μικρός αριθμός των επιθέτων που τη χαρακτηρίζουν, όσο η ποιότητά τους. Και όλα τα επίθετα, χωρίς εξαίρεση, δηλώνουν φόβο, δύναμη, πίκρα, μαυρίλα, δυστυχία, ενώ απουσιάζουν επίθετα που σημαίνουν χαρά, αισιοδοξία, ευτυχία.Η προτίμηση αυτή έχει το λόγο της. Ο λαός στο άκουσμα της λέξης κατάρα αισθάνεται φόβο, απογοήτευση και απελπισία, αφού αναμένει ως επακόλουθό της τη σκληρή τιμωρία του παραβάτη. Ο φόβος του όμως γίνεται μεγαλύτερος, αν είναι πατρική κατάρα ή αν προέρχεται από ιερωμένο ή γέροντα, γιατί πιστεύει ακράδαντα πως τα πρόσωπα αυτά, επειδή είναι πιο κοντά στο θάνατο, στο θεό, γι' αυτό οι ευχές ή οι Κατάρες τους οπωσδήποτε πιάνουν και τιμωρούν αυτούς εναντίον των οποίων εκστομίζονται Ο απλός άνθρωπος, που φοβάται τη δύναμή τους, φροντίζει να αποφεύγει ενέργειες που θα μπορούσαν να επισύρουν σε βάρος του την Κατάρα αυτών των προσώπων.
Στη δύναμη της Κατάρας και της Ερινύας πιστεύει και Ετεοκλής.Παρακαλεί τις δύο θεές να μην καταστρέψουν την πόλη του, που ομιλεί γλώσσα ελληνική, σε αντίθεση με τη βαρβαρική γλώσσα του ξένου στρατού με τον Πολυνείκη που βαδίζει εναντίον της.
ΕΤΕ. "Ω Δία και Γη και πολιούχοι θεοί,
κι εσύ Κατάρα και Ερινύα η μεγαλοδύναμη,
μη μου την πόλη ξεχερσώστε από τις ρίζες της,
αυτή που γλώσσα ελληνική ομιλεί"(Αισχύλ.Επτά επί Θήβας, 69-71).
Άλλωστε, η τραγωδία Επτά επί Θήβας, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο θρίαμβος της Αράς-Ερινύας, που εκστόμισε ο Οιδίπους εναντίον των παιδιών του, όπως ακριβώς και η Ορέστεια, όπου τα εγκλήματα του Αίγισθου -μοιχός και δολοφόνος- δεν είναι παρά το αποτέλεσμα της κατάρας του Θυέστη, εξ αιτίας της οποίας τόσες συμφορές συσσωρεύτηκαν στον οίκο των Ατρειδών.
΄Οπως και να έχει όμως το ζήτημα η εκστόμιση μιας κατάρας προκαλεί τρόμο στον άνθρωπο και τίποτα δεν μπορεί να αιτιολογήσει μια τέτοια τρομερή πράξη. Το επιχειρεί ο Τειρεσίας στην τραγωδία Φοίνισσες του Ευριπίδη, θέλοντας να δικαιολογήσει τον Οιδίποδα για τις φοβερές κατάρες τις οποίες εκστόμισε εναντίον των παιδιών του.
ΤΕΙ. "...διότι καθώς ούτε τιμούσαν τον πατέρα τους ούτε τον άφηναν να βγει έξω από το σπίτι το δυστυχισμένο άντρα, τον εξαγρίωσαν και ξεστόμισε γι' αυτούς (Ετεοκλή και Πολυνείκη) κατάρες φοβερές (αράς δεινάς), καθώς ήταν κακοπαθημένος κι από πάνω περιφρονημένος" (Ευριπίδη, Φοίνισσες, στ.874-877).
Πόσο δίκιο ή άδικο έχει ο μάντης στην άποψή του αυτή θα αποφύγουμε να σχολιάσουμε, θα αφήσουμε όμως στον τραγικό να δώσει τη δική του απάντηση. Γι' αυτό, ας παρακολουθήσουμε τα γεγονότα που οδήγησαν τον τυφλό πατέρα να καταραστεί τα παιδιά του.
Ο Σοφοκλής στην τραγωδία του Οιδίπους επί Κολωνώ εμφανίζει τον Οιδίποδα εξορισμένο από τα παιδιά του στην Αττική, ικέτη του Θησέα. Τον έχουν εξορίσει ως ανόσιο από τη Θήβα και τώρα, χωρίς ντροπή θέλουν να τον επαναφέρουν σ' αυτήν, επειδή κάποιος χρησμός έλεγε πως, όποιος έχει μαζί του το γερο Οιδίποδα, εκείνου ο στρατός θα κερδίσει τον πόλεμο!
Πρώτος, λοιπόν, φτάνει στην Αττική ο Κρέων, ο νέος άρχοντας των Θηβών και αργότερα ο Πολυνείκης. Ο καθένας τους φτάνει εκεί, για να πάρει το δυστυχή Οιδίποδα μαζί του. Εκείνος όμως, που γνωρίζει το χρησμό, αγαναχτισμένος με το κατάντημά τους και βαθιά πληγωμένος από την ως τώρα απάνθρωπη συμπεριφορά των παιδιών του απέναντί του, διώχνει οργισμένος τον Κρέοντα, που έρχεται για λογαριασμό του Ετεοκλή, όσο και τον Πολυνείκη, που φθάνει λίγο αργότερα, για να τον πάρει μαζί του. Ο πατέρας του, εκτός εαυτού για την αδιαντροπιά του γιου του και το θράσος του, διώχνει τον Πολυνείκη με τον πιο σκαιό τρόπο.
ΟΙΔ."Γκρεμίσου, σύχαμα, απ' εμπρός μου και πατέρα
να μη με ξαναπείς, παγκάκιστε, και τούτες
να σε βρουν οι κατάρες μου. Μήτε να κυριέψεις
την πατρίδα σου, μήτε στ' Άργος να γυρίσεις
το βαθουλό, μα να θανατωθείς με χέρι
δικό, σκοτώνοντας αυτόν που σ΄έχει διώξει.
Αυτά σου καταριέμαι, και είθε να σε κλείσει
το πατρικό μισητό σκότος του Τάρταρου
και στις θεές το δέομαι τούτες και στον Άρη
που το φριχτό μίσος έμπηξε βαθιά σας"
(Σοφοκλ. Οιδ. επί Κολωνώ στ.1348-1392).
Το αποτέλεσμα της κατάρας είναι γνωστό. Τα δύο αδέλφια σε μονομαχία μεταξύ τους μπροστά στην έβδομη πύλη των Θηβών αφήνουν την τελευταία τους πνοή, πεσμένα το ένα δίπλα στο άλλο.
Οι θεοί, πράγματι, εισάκουσαν την προσευχή τους. Η πόλη τους σώθηκε από την καταστροφή, ενώ εκείνοι δεν κέρδισαν παρά δυο μέτρα γης!
Τους σκότωσε η κατάρα του οργισμένου και ταπεινωμένου πατέρα!
Ο λαός, επηρεασμένος από τέτοια γεγονότα, πιστεύει στη δύναμη της κατάρας και συχνά επαναλαμβάνει πως οι "Κατάρες πιάνουν". Τι εννοεί όμως ο λαός μ΄αυτή του τη φράση; Αν εννοεί όλες οι κατάρες, δίκαιες και άδικες, τότε σε τι διαφέρουν οι πρώτες από τις δεύτερες; Πώς είναι δυνατό μια δίκαιη κατάρα να εξισώνεται με μια άδικη, όταν τις χωρίζει μέγα χάος; Ο ποιητής όμως, που θέλει να απαλλάξει το θεατή από τέτοιες σκέψεις, τον προλαβαίνει και διευκρινίζει πως αν κάποιες άδικες κατάρες φαίνεται να πιάνουν, αυτό δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια, αλλά σε ανθρώπινο λάθος, και για να το αποδείξει αναφέρεται στο θάνατο του Ιππόλυτου, που οφείλονταν σε μια πλάνη και όχι στην άδικη κατάρα του πατέρα του.
Ο Ιππόλυτος ζει με τη Φαίδρα, τη μητριά του, στο παλάτι του Θησέα, βασιλιά της Αθήνας. Η Φαίδρα, παρασυρμένη από την ομορφιά του νέου, τον ερωτεύεται παράφορα.Ο νέος αδιαφορεί για τον έρωτα της Φαίδρας και προτιμά την ανέμελη ζωή και τη λατρεία της Άρτεμης, περιφρονώντας ταυτόχρονα προκλητικά και την Αφροδίτη, τη θεά του έρωτα.Η Φαίδρα, μην μπορώντας να ανεχτεί την αδιαφορία του νέου απέναντί της, μα ούτε να δαμάσει το πάθος της γι' αυτόν, αυτοκτονεί, αφήνοντας ένα γράμμα δίπλα της. Ο Θησέας, που φτάνει εσπευσμένα στο παλάτι, βρίσκει τη Φαίδρα νεκρή και δίπλα της το γράμμα. Το διαβάζει και έκπληκτος πληροφορείται πως η αιτία του θανάτου της ήταν ο γιος του, ο Ιππόλυτος, που θέλησε να επιβουλευτεί την τιμή της!Αυτά του γράφει.Ο Θησέας, οργισμένος από το περιεχόμενο της επιστολής, χωρίς καμιά άλλη ενέργεια, για να διακριβώσει την αλήθεια ή μη της κατηγορίας, απευθύνεται στον πατέρα του Ποσειδώνα και ζητά να τιμωρήσει το γιο του.
ΘΗ."Ω πόλη. Ο Ιππόλυτος με βία τόλμησε να θίξει το γάμο το δικό μου, το σεβάσμιο μάτι του Δία αψηφώντας. ΄Ω πατέρα Ποσειδώνα, από τις τρεις ευχές που κάποτε είχες τάξει σε με να δώσεις, με μια απ' αυτές το γιο μου να ξολοθρέψεις, πριν να σβήσει τούτη η μέρα" (Ευριπίδη, Ιππόλυτος στ.893-898)
Ο Ιππόλυτος, όταν πλησιάζει ανήσυχος τον πατέρα του να του μιλήσει για την αθωότητά του, εκείνος φρενιασμένος διώχνει το γιο του από την Αθήνα, χωρίς να του επιτρέψει να απολογηθεί. Συμπεριφορά που δε συνάδει με τη φήμη του συνετού Θησέα.
Μετά από λίγο καταφτάνει στο παλάτι ένας αγγελιαφόρος και αναγγέλλει στο Θησέα το σοβαρό τραυματισμό σε ιπποδρομία του Ιππόλυτου, επισημαίνοντας ταυτόχρονα την ευθύνη του βασιλιά για τον τραυματισμό του γιου του.
ΑΓΓ."Απ' το δικό του αμάξι πάει αυτός χαμένος,
κι απ' τις κατάρες τις δικές σου, που στου Πόντου
τον άρχοντα (Ποσειδώνα), πατέρα σου, είπες για το γιο σου"
(Ιππόλυτος, στ.1166-68).
Ο Αγγελιαφόρος επισημαίνει την ευθύνη που έχει ο Θησέας και αποδίδει κατά ένα μέρος στις δικές του κατάρες τον τραυματισμό του γιου του. Πιστεύει κι αυτός, όπως ο λαός, πως η πατρική κατάρα σκοτώνει. Ο Θησέας ακούει τον Αγγελιαφόρο ψύχραιμα έως αδιάφορα. Στο τέλος, το μόνο που έχει να πει είναι να θίξει και πάλι την ηθική υπόσταση του γιου του.
ΘΗ."Μήπως χτυπήθηκε από το χέρι κάποιου που με βία ντρόπιασε τη γυναίκα του, όπως τη δικιά μου;"
Η φράση αυτή, γεμάτη μίσος και εμπάθεια, οδηγεί τον αγγελιαφόρο σε νέο ξέσπασμα.
ΑΓΓ."Από το δικό του αμάξι πάει αυτός χαμένος, κι απ' τις δικές σου κατάρες". Κι εκείνος, που αποφεύγει να δώσει μια απάντηση στη μομφή του άγγελου, στρέφεται και ευχαριστεί τον πατέρα του Ποσειδώνα, γιατί εισάκουσε την προσευχή του.
Σε λίγο φέρνουν βαριά τραυματισμένο τον Ιππόλυτο. Η Άρτεμη, που συμπαθεί τον ενάρετο νέο και δε θέλει να πεθάνει στιγματισμένος, αποκαλύπτει στο Θησέα όλη την αλήθεια για το φιάσκο της Φαίδρας σε βάρος του αθώου νέου. Τον Ιππόλυτο, του λέει, τον τιμώρησε σκληρά η Αφροδίτη για την ασέβειά του απέναντί της και όχι οι δικές σου κατάρες, για τις οποίες επιχαίρεις.
ΑΡΤ. "ΣΕ τον ευπατρίδηνΑιγέως κέλομαι
παίδ' επακούσαι.
Λητούς δε κόρη σ' ΄Αρτεμις αυδώ.
Θησεύ, τι τάλας τοίσδε συνήδη,
παίδ' ουχ' οσίως σον αποκτείνας,
ψευδέσι μύθοις αλόχου πεισθείς
αφανή φανεράν δ' έσχεθες άτην κτλ."
ΑΡΤ. "Εσένα, τον ευπατρίδη γιο
του Αιγέα, καλώ ν' ακούσεις.
Η κόρη της Λητώς, η Άρτεμη, σου μιλάω.
Θησέα κακότυχε, τι χαίρεσαι γι' αυτά; Ανόσια σκότωσες το γιο σου, δίνοντας πίστη στης γυναίκας σου τις ψεύτικες γραφές. Αβέβαιο αμάρτημα για βέβαιο δέχτηκες...'Επραξες απαίσια...ωστόσο μπορείς ακόμη να συγχωρηθείς. Η Κύπρη θέλησε να χορτάσει την οργή της. Γιατί μες στους θεούς υπάρχει τέτοιος νόμος. Κανείς δε στέργει πρόσκομμα να φέρει στου άλλου το θέλημα, αλλά πάντα απέχουμε. Κι εσύ απ' το κρίμα σου μια και ήσουνα σε πλάνη γλιτώνεις. Βαριά σε σένα τούτα τα δεινά ξέσπασαν. Κι εγώ λυπάμαι, γιατί οι θεοί δε νιώθουν χαρά, όταν πεθαίνουν οι ευσεβείς. Μα καταστρέφουν τους άσεβους με τα παιδιά τους και τα σπίτια" (Ευριπ.Ιππόλυτος 1286 και εξής).
Με την απάντησή της η θεά Άρτεμη αποκαθιστά την αλήθεια για τον Ιππόλυτο, το πιο λαμπρό αστέρι της Αθήνας, που λυτρωμένος τελειώνει την άψογη ζωή του στη ζεστή αγκαλιά του μετανιωμένου πατέρα του. Ο θησέας, συντριμμένος από το τραγικό του λάθος, αναφωνεί:
"Αχ, ας πεθάνω εγώ στη θέση σου, παιδί μου, μακάρι την κατάρα μου ποτέ να μην είχα εκστομίσει...Οι θεοί με πλάνεψαν απ' την ορθή τη γνώμη"(1410).
Με την αποκάλυψη της αλήθειας από την Άρτεμη ο ποιητής προφυλάσσει το θεατή από την εξαγωγή λαθεμένων συμπερασμάτων, ταυτόχρονα όμως βγάζει και από την πλάνη το Θησέα και ελεφρύνει κάπως το βάρος της ευθύνης του για τη στάση του απέναντι στον ενάρετο γιο του. Κατανοεί ότι η Αφροδίτη θανάτωσε το γιο του και όχι οι δικές τους κατάρες, γιατί ήταν άδικες!
Αν θελήσουμε να σχολιάσουμε τη στάση του Οιδίποδα και του Θησέα απέναντι στα παιδιά τους, τότε θα συμφωνούσαμε πιστεύω πως ο Θησέας εκστόμισε την πατρική κατάρα από άγνοια, γιατί παρασύρθηκε από το γράμμα της Φαίδρας με την ψεύτικη κατηγορία, ενώ ο Οιδίποδας ενήργησε ενσυνείδητα, γιατί η διαγωγή και η συμπεριφορά των παιδιών του ήταν απάνθρωπη. Το αποτέλεσμα στην περίπτωση του Οιδίποδα ο θάνατος των δύο παιδιών του. Η πατρική κατάρα έπιασε.
Κατάρα και Ερινύα.
Η κατάρα στην αρχαία ελληνική τραγωδία είναι φοβερή και πανίσχυρη δύναμη. Ζει και αιωρείται απειλητική πάνω από τα κεφάλια των θνητών, ως άλλη Ερινύα. Την επικαλείται ο Ετεοκλής και την παρακαλεί να μην ξεθεμελιώσει την πατρίδα του που κραίνει την ελληνική γλώσσα. Η Κατάρα όμως και η Ερινύα, όπως αναφέραμε, αποτελούν το ίδιο πράγμα, μια και οι δυο συγγενεύουν ως προς την αποστολή τους, να τιμωρούν δηλαδή το κακό, όπου κι αν εμφανίζεται αυτό στη ζωή του ανθρώπου. Ερινύες είναι τα κακά πνεύματα που εκδικούνται με σκληρό τρόπο τους παραβάτες των κανόνων της ζωής. Είναι σκληρές και τρομερές, γι' αυτό η Αθηνά φροντίζει να τις πείσει να αλλάξουν στάση και να γίνουν από θεές της Νύκτας και του κακού, σε ευεργετικές θεές, σε θεές του καλού (Ευμενίδες).
Γι' αυτό, εφόσον οι κατάρες για τον αρχαίο Έλληνα είναι οι προσωποποιημένες Ερινύες, τότε η δύναμή τους παίρνει άλλη διάσταση, θεϊκή, και γίνονται θεματοφύλακες της παράδοσης και τιμωροί των ασεβών ανθρώπων, των δολοφόνων και όσων βαρύνονται από την πατρική κατάρα. Ο Χορός στην τραγωδία Αγαμέμνων του Αισχύλου, έχοντας υπόψη του το ρόλο των Ερινύων, επισείει την αναπόφευκτη συμφορά που αναμένει τον Αίγισθο, για τις καυχησιές του και το έγκλημά του, όταν διαλαλεί ανοήτως πως όχι μόνο ο ίδιος σχεδίασε αλλά και σκότωσε τον Αγαμέμνονα. Κι ενώ ο χορός τον συμβουλεύει να μην λέει μεγάλα λόγια, γιατί το κεφάλι του δε θα αποφύγει το λιθοβολισμό, ο Αίγισθος τελικά αποφεύγει, βέβαια, το δημόσιο λιθοβολισμό, όχι όμως και την εκδίκηση του Ορέστη, που τον σκοτώνει μαζί με τη μητέρα του την Κλυταιμήστρα, παίρνοντας εκδίκηση για το φόνο του πατέρα του.
Η κατάρα είναι παντοδύναμη. Το επαναλαμβάνει ο Χορός στην τραγωδία του Αισχύλου Επτά επί Θήβας(831).
ΧΟ. "Ω μέλαινα και τέλεια γένεος Οιδίπους Αρά κτλ"
"ΧΟ."Ω μαύρη, δυνατή Κατάρα του Οιδίποδα στους γιους του!
Το είπε και το έκανε ως πέρα η κατάρα του πατέρα
και το παλιό το αμάρτημα του Λάιου βάσταξε ως τα τέλη"
Σε άλλη τραγωδία του ο Αισχύλος εξηγεί, γιατί η Ερινύα αντιμετωπίζει τόσο σκληρά τα θύματά της.
ΧΟ."Μα είναι νόμος. Όταν χυθεί σταγόνα φονική στο χώμα, να γυρεύει κι άλλο αίμα, γιατί ο φόνος καλεί την Ερινύα κι αυτή φέρνει απ' όσους πριν σκοτώθηκαν μια συμφορά ύστερα από την άλλη"
Το ίδιο απελπισμένος είναι και ο Ορέστης, που βλέπει γύρω του τόση καταστροφή.
ΟΡΕ."Αλίμονο, του Άδη άρχοντες, κατάρες παντοδύναμες των πεθαμένων, δείτε ό,τι απέμεινεν απ' τους Ατρείδες, σε ποιες στενοχώριες βρίσκονται διωγμένοι απ' τα παιδιά τους. Πού να στραφεί κανείς, θεέ μου!(Χοηφόροι 400-409).
Στο ίδιο κλίμα κινείται και ο Προμηθέας, τονίζοντας την παντοδυναμία της Κατάρας στην περαστική Ιώ, κυνηγημένη από τη ζήλεια της Ήρας. Ο τιτάνας, καρφωμένος στο βράχο, αναφερόμενος στο μέλλον του Δία, του νέου σκληρού τύραννου του Ολύμπου, επισημαίνει:
"Κι όμως παρ' όλη την έπαρσή του ο Δίας θα έλθει μια μέρα που θα γίνει ταπεινός, γιατί ετοιμάζεται να κάμει γάμο, που θα τον γκρεμίσει απ' το θρόνο και την εξουσία, και τότε θα συντελεστεί πέρα για πέρα η κατάρα του πατέρα του Κρόνου, την οποία ξεστόμισε, όταν έπεφτε από της πανάρχαιης βασιλείας του το θρόνο. Και τη μέρα που θα πέσει στη συμφορά αυτή θα μάθει πόση διαφορά χωρίζει τον αφέντη από το δούλο"(Προμηθεύς Δεσμώτης).
Ύστερα, λοιπόν, από όσα φοβερά και τρομερά αναφέραμε για τη δύναμη της πατρικής κατάρας, νομίζουμε πως πρέπει να σταθούμε στη φράση του Ετεοκλή και να κατανοήσουμε κι εμείς το φόβο και τον τρόμο του ανθρώπου της εποχής εκείνης, ταυτόχρονα όμως και να παραδεχτούμε πως οι κατάρες σκοτώνουν και περισσότερο από όλες οι πατρικές.
ΕΤΕ."Ωιμέ, οι κατάρες του πατέρα τώρα τελεσφορούν".
Δημήτρης Κ. Αραμπατζής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου