Το παλάτι του Οδυσσέα

ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ

Οι ανασκαφές και οι έρευνες της αρχαιολογικής υπηρεσίας δεν μπόρεσαν να εντοπίσουν, δυστυχώς, ακόμη το παλάτι του Οδυσσέα στην Ιθάκη παρά τις πληροφορίες που παρέχει ο Όμηρος στην Οδύσσεια.
Αν και οι πληροφορίες είναι αποσπασματικές και δε βοηθούν στον εντοπισμό του ανακτόρου, βοηθούν όμως τον αναγνώστη να σχηματίσει μια γενική εικόνα για το κτήριο, το εσωτερικό του και τον πλούτο του.
Την περιγραφή του παλατιού, εκτός από τον ποιητή, μας δίνουν με εξαιρετικό τρόπο ο Εύμαιος, ο χοιροβοσκός του Οδυσσέα και ο Οδυσσέας ως κουρελής ξένος, που φτάνουν από τη στάνη στην πόλη και στο παλάτι του Οδυσσέα.
Οι δύο άνδρες, όταν φτάνουν έξω από το ανάκτορο του Οδυσσέα, εντυπωσιάζονται από τη θέα του κτηρίου, από την ευχάριστη μουσική που φτάνει στ' αυτιά τους και από την κνίσα του ψημένου κρέατος που οσφραίνονται ευχάριστα.
Ο εντυπωσιασμός, βέβαια, για τον Οδυσσέα είναι λογικός. Απουσιάζει είκοσι χρόνια από την πόλη και το νησί του και πολλά έχουν αλλάξει. Είναι όμως αδικαιολόγητος για τον Εύμαιο, που γνωρίζει τόσο το παλάτι, όσο και την κατάσταση που επικρατεί σ' αυτό, αν και αποφεύγει τις συχνές επισκέψεις του, για να μη βλέπει την αδιαντροπιά των μνηστήρων.
Αν εκείνος αποφεύγει τις συχνές επισκέψεις στο παλάτι, δεν ισχύει ασφαλώς το ίδιο και για τον Οδυσσέα, που ανυπομονεί να μπει στο παλάτι του, όσο πιο γρήγορα μπορεί. Επείγεται, γιατί πιστεύει πως θα το βρει όπως το άφησε πριν από είκοσι χρόνια, όταν έφευγε για τον πόλεμο; Ασφαλώς όχι. Ο πολύπειρος άνδρας δεν έχει τέτοιες ψευδαισθήσεις. Άλλωστε, ο ποιητής φόντισε να ενημερώσει τον ίδιο κι εμάς σε ανύποπτο χρόνο. Τότε, που για πρώτη φορά κατέβηκε στον Άδη και ενημερώθηκε για την κατάσταση στο παλάτι και τους δικούς του από τον Τειρεσία και τη μητέρα του Αντίκλεια, αργότερα από τη διήγηση του Εύμαιου, όταν έφτασε σ' αυτόν μετά την άφιξη στο νησί του και, τέλος, από τη συζήτηση με το γιο του Τηλέμαχο στο καλύβι του βοσκού κατά την απουσία του Εύμαιου.

Επομένως, ο Οδυσσέας, όταν φτάνει στο παλάτι του γνωρίζει καλά τα όσα συμβαίνουν σ΄αυτό.
Η πρώτη του εντύπωση μπορεί να του προκαλεί χαρά, γιατί ξαναβλέπει το παλάτι του, ύστερα από απουσία τόσων χρόνων και μετά από τόσους κινδύνους που γνώρισε σε στεριά και θάλασσα, ταυτόχρονα όμως λυπάται, όταν ακούει τους ήχους της κιθάρας και ασμίζεται την κνίσα του ψημένου κρέατος, γιατί είναι τρανές αποδείξεις της κραιπάλης που που γίνεται στο βιος του και στο παλάτι του.

"...αγχίμολον δ' Οδυσσεύς και δίος υφορβός
στήτην ερχομένω, περί δε σφεας ήλυθ' ιωή
φόρμιγγος γλαφυρής, ανά γαρ σφισι βάλλετ' αείδειν
Φήμιος. αυτάρ ο χειρός ελών προσέειπε συβώτην.
"Εύμαι' η μάλα δη τάδε δώματα κάλ' Οδυσσήος
ρεία δ' αρίγνωτ' εστί και εν πολλοίσιν ιδέσθαι
εξ ετέρων έτερ' εστίν, επήσκηται δε οι αυλή
τοίχω και θριγκοίσι, θύραι δ' ευερκέες εισί
δικλίδες, ουκ αν τις μιν ανήρ υπεροπλίσσαιτο.
γιγνώσκω δ' ότι πολλοί δ' εν αυτώ δαίτα τίθενται
άνδρες, επεί κνίση μεν ενήνοθεν, εν δε τε φόρμιξ
ηπύει, ην άρα δαιτί θεοί ποίησαν εταίρην."(ρ 260-271).
" Τότε έφτασε ο χοιροβοσκός με το θείο Οδυσσέα
και στάθηκαν, ως άκουσαν αχό γλυκιάς κιθάρας.
Ο Φήμιος ήταν π' άρχιζε σ' αυτούς να τραγουδήσει.
Κι έτσι είπε στο χοιροβοσκό, το χέρι πιάνοντάς του.
"Αυτά τα σπιτια τα ψηλά θα 'ναι, Εύμαιε, του Οδυσσέα.
Τα ξεχωρίζεις εύκολα και σε χιλιάδες μέσα.
Το ΄να με τ' άλλο κολλητά, και τοιχογυρισμένη
όλη η αυλή και δίφυλλες καλόφτιαστες οι πόρτες.
Κανένας δεν μπορεί θνητός να τα καταφρονέσει.
Κι οι άντρες θαρρώ πως κάθονται πολλοί και τρώνε μέσα,
γιατί και τσίκνα μου 'ρχεται και μια κιθάρα παίζει,
που κι οι θεοί συντρόφισσα την είπαν στο τραπέζι".Η περιγραφή είναι κατατοπιστική. Το παλάτι του Οδυσσέα είναι ξεχωριστό και ωραίο, διαφορετικό από τα σπίτια του λαού. Αποτελείται από δυο υψηλά κτήρια, χτισμένα το ένα κοντά στο άλλο, ενώ η αυλή του παλατιού προστατεύεται από ισχυρό χτιστό περίβολο με δύο καλοφτιαγμένες πόρτες, που κλειδώνουν και δύσκολα παραβιάζονται.
Πέρα όμως από την εξαίρετη οπτική εντύπωση ο Οδυσσέας ξαφνιάζεται από όσα αντιλαμβάνεται να γίνονται μέσα στο παλάτι(μουσική,ψημένα κρέατα). Πρόκειται για δύο ενδεικτικά στοιχεία που προϊδεάζουν τον επισκέπτη αλλά δεν τον εκπλήσσουν, όπως θα ανέμενε κανείς. Είναι μια συνηθισμένη καθημερινή σχεδόν εικόνα του παλατιού, που έχει καταντήσει πια χώρος γλεντιού και κραιπάλης των μνηστήρων, δυστυχώς!
Ο κουρελής ξένος επείγεται να μπει στο παλάτι και να δει την κατάσταση με τα μάτια του, πλην όμως επιβραδύνει την είσοδό του ο ποιητής, που αρχίζει την περιγραφή του κτηρίου, που είναι χτισμένο στην πλακοστρωμένη αυλή σε ξεχωριστό μέρος, τον πύργο, όπου πηγαίνει για ύπνο ο Τηλέμαχος, όταν γυρίζει από ταξίδι, πάντα κάτω από το άγρυπνο μάτι της παραμάνας του Ευρύκλειας, που τον φροντίζει σαν παιδί της.
"Μες στην πλακοστρωμένη αυλή ψηλόχτιστο είχε πύργο
σε μέρος ξέφαντο κι εκεί πήγαινε να πλαγιάσει
ο συνετός Τηλέμαχος, πολυσυλλογισμένος.
Πίσω του ακολουθούσε με δαδί φλογόφεγγο στο χέρι
κι η εμπιστεμένη Ευρύκλεια, του Ώπου η θυγατέρα
.........
Αυτή του πήγαινε το φως κι από μωρό παιδάκι
μ' αγάπη τον μεγάλωσε που άλλη δεν του 'χε σκλάβα" (α 425-429).Από τα διάφορα δομικά μέρη φαίνεται πως το παλάτι είναι μεγάλο και καλοφτιαγμένο. Προστατεύεται από περίβολο καλοχτισμένο με πλακοστρωμένη αυλή, ενώ πέτρινο κατώφλι στην αυλή οδηγεί στη μεγάλη αίθουσά του, η οποία παρά το όνομά της (αίθω=λάμπω), είναι κατάμαυρη από τον καπνό και την κραιπάλη των μνηστήρων.
Αυτό το παλάτι και την Πηνελόπη διεκδικούν οι ασεβείς μνηστήρες, γεγονός που εξοργίζει τον Τηλέμαχο και τον αναγκάζει να πει πως το παλάτι δεν ανήκει στο λαό, αλλά είναι καταδικό του, που το απόχτησε ο πατέρας του για κείνον. Είναι καλοχτισμένο οικοδόμημα. "δόμος ευναιετάων"(ρ 275).
"...επεί ου τοι δήμιος εστίν
οίκος όδ', αλλ'Οδυσσήος, εμοί δε κτήσατο κείνος".
" Γιατί δεν είναι της κοινότητας αυτό το οίκημα
αλλά του πατέρα μου, που για μένα εκείνος το απόχτησε"(υ 624-626).Ως εδώ ο ποιητής μας παρέθεσε ό,τι ακριβώς παρατηρεί ο επισκέπτης βλέποντας το εξωτερικό του παλατιού, γι' αυτό στη συνέχεια θα εισχωρήσει στο εσωτερικό του, για να μας δώσει πληροφορίες κάποιες πληροφορίες και γι' αυτό.

Μπαίνοντας κανείς στο ανάκτορο, ψηλά, στο πίσω μέρος της αίθουσας, αντικρύζει το γυναικωνίτη. Σ' αυτόν μένει η συνετή Πηνελόπη και από εκεί κατεβαίνει στη μεγάλη αίθουσα, όταν επισκέπτεται με βαριά καρδιά τους μνηστήρες. Ανεβοκατεβαίνει τις μαρμάρινες σκάλες, φορώντας την μπόλια της, με τη συνδεία πάντοτε δύο υπηρετριών. Τις ίδιες σκάλες ανέβηκε τρέχοντας η Ευρύκλεια, η παραμάνα του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου, φέρνοντας την ευχάριστη είδηση στην Πηνελόπη πως γύρισε ο Οδυσσέας.
Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η αναφορά στις αποθήκες του παλατιού. Ο ποιητής, στην περιγραφή του τονίζει, εκτός απ' την απλοχωριά τους, τη χρησιμότητά τους και τον πλούτο που φυλάσσουν μέσα τους. Εκεί φυλάσσουν οι βασιλιάδες το χρυσάφι του παλατιού, τα ρούχα των μελών της βασιλικής οικογένειας, τα πολύτιμα δώρα, τα χαλκό. το κρασί και το λάδι. Είναι καλοφτιαγμένες και ασφαλισμένες με ισχυρές πόρτες, που φυλάγονται νύχτα μέρα. Τις αποθήκες του Οδυσσέα επιτηρεί η Ευρύκλεια.
"είπαν κι αυτός(Τηλέμαχος) κατέβηκε στη γονική αποθήκη
πλατιά κι αψηλοσκέπαστη, που είχε σωρό χρυσάφι
και στα σεντούκια ρουχικά και μυρωδάτο λάδι.
κι είχε χαλκό, και στη σειρά στον τοίχο ακουμπισμένα
πιθάρια με παλιό κρασί γλυκόπιοτο γεμάτα,
ανέρωτο, θεϊκό πιοτό, για το σοφό Οδυσσέα,
κι είχε δύο πόρτες δίφυλλες που τεριασμένα κλειούσαν,
κλειστές και μια επιστάτισσα καθόταν νύχτα μέρα
κι όλα τα πρόσεχε πιστά, του Ώπου η θυγατέρα
Ευρύκλεια(β 337-347).
Το παλάτι δεν έχει μόνο αποθήκες κατάμεστες από υλικά αγαθά, έχει και μια αρχοντιά. Είναι καλά διακοσμημένο, παρά την επιδρομή και τα συνεχή γλέντια των μνηστήρων. Παντού είναι ευδιάκριτο το λεπτό γούστο των ανθρώπων του παλατιού. Αψευδής μάρτυρας η εικόνα της αποθήκης, όπου φυλάσσεται το τόξο του Οδυσσέα, δώρο του ΄Ιφιτου. Την περιγράφει ο ποιητής την ώρα που πάει Πηνελόπη να πάρει το τόξο, για να κηρύξει τον αγώνα ανάμεσα στους μνηστήρες και να δώσει ένα τέλος στην πίεση που ασκούσαν καιρό τώρα πάνω της. Η Πηνελόπη διαβαίνει το καλογυαλισμένο δρύινο κατώφλι με δύο αχτιδοβόλες πόρτες, ενώ μέσα στο θάλαμο, εκτός από το τόξο, φυλάσσονται πολλά σεντούκια γεμάτα φορέματα ευωδιαστά, Και όλα δείχνουν τάξη και γυνακεία φροντίδα ζηλευτή.
"Και στο θάλαμο σαν έφτασε η θεϊκιά γυναίκα
και το δρυένιο πάτησε κατώφλι, που τεχνίτης
με προσοχή το σκάλισε στη στάφνη ισιώνοντάς το
και παραστάδες έβαλε αχτιδοβόλες πόρτες"( φ 42-45).Το παλάτι του Οδυσσέα είναι μεγάλο και φαίνεται ότι βρίσκεται κοντά στα σπίτια των Ιθακησίων. Η παρατήρηση αυτή ενισχύεται από την εντολή του Οδυσσέα στους συνεργάτες του το βράδυ της μνηστηροφονίας να φυλάγουν καλά το πανωπόρτι, μήπως από εκεί κάποιος φωνάξει, ζητώντας βοήθεια από τους Ιθακήσιους."Στον τοίχο τον καλόχτιστο είχε ένα πανωπόρτικι απ' το κατώφλι τ' ακρινό του παλατιού είχε δρόμο
στενό, κλεισμένο από πυκνά, καλόδετα σανίδια.
Μόνο από εκεί μπορούσανε να μπουν, κι εκεί ο Οδυσσέας
πρόσταξε το χοιροβοσκό, κοντά να πάει να στέκει"( χ 129-133).Αν δεν ήταν κοντά στα σπίτια χτισμένο το παλάτι, τότε γιατί να φοβάται ο Οδυσσέας μήπως βγει κάποιος απ' το πανωπόρτι και καλέσει σε βοήθεια τους Ιθακήσιους; Η πρόβλεψη αποδείχτηκε σωτήρια, αφού την ώρα της μνηστηροφονίας ο Αγέλαος προέτρεψε κάποιον από τους δικούς του να ανεβεί στο πανωπόρτι και να ζητήσει βοήθεια από το λαό.
"Παιδιά δε θ' ανεβεί κανείς στο πανωπόρτι απάνω
για να φωνάξει το λαό,γοργά η φωνή να φτάσει.
Κι αυτός(Οδυσσέας) πια τότε τη στερνή σαϊτα του να ρίξει"(χ 132-134).Επομένως, δε μένει καμιά αμφιβολία ότι το παλάτι βρίσκεται κοντά στα σπίτια των Ιθακησίων, ώστε να μπορεί εύκολα να ακουστεί η φωνή κάποιου που θα ζητούσε από εκεί βοήθεια. ΄Αλλωστε, το βεβαιώνει και η μαρτυρία του Οδυσσέα, όταν φτάνει με τον Εύμαιο έξω από το παλάτι και ακούνε τα όσα συμβαίνουν μέσα. Και επιπλέον τι νόημα είχε, μετά τη μνηστηροφονία, να δοθεί εντολή στον αοιδό Φήμιο να παίζει τη φόρμιγγα; Με τον τρόπο αυτό ο Οδυσσέας ήθελε να παραπλανήσει τους γείτονες και τους περαστικούς, ώστε να μην αντιληφθούν τη σφαγή που έγινε στο παλάτι, αλλά να συνεχίζουν να πιστεύουν ότι μέσα σ΄αυτό συνεχίζεται ο χορός και το τραγούδι, κάτι που συνέβαινε συχνά τα τελευταία δύο τρία χρόνια και το είχαν συνηθίσει.
"Κι ο θεϊκός τραγουδιστής με τη γλυκιά κιθάρα
τον παιγνιδιάρικο χορό ας πιάσει να μας παίζει,
όξω αν ακούνε που περνούν, είτε οι γειτόνοι γύρω..."( ψ 133-136).Κάποιος μάλιστα, που αγνοούσε την αλήθεια, για να δικαιολογήσει τον ήχο που έφτανε στ' αυτιά του, διακινδύνευσε να υποστηρίξει πως γίνεται γλέντι. Φαίνεται πως ενέδωσε η Πηνελόπη και τελεί τους γάμους της με κάποιον από τους μνηστήρες.
Ο ποιητής όμως, που γνωρίζει την αλήθεια, σχολιάζει: τα λέγανε αυτά, γιατί δε γνώριζαν πώς ακριβώς είχαν γίνει.
"Κάποιος την πολυγύρευτη βασίλισσα θα πήρε.
Η έρμη, δεν το βάσταξε, στ' αρχοντικό του αντρός της
να μένει πάντα ανύπαντρη κι όσο να φτάσει εκείνος".
Έτσι είπε, μα δεν τ΄ξεραν αυτά πώς είχαν γίνει"(ψ 149-152).Αυτές είναι οι πληροφορίες που αντλούμε από το έπος για το παλάτι του Οδυσσέα. Πρόκειται για ένα παλάτι μεγάλο και ωραίο, αποτελούμενο από δύο κτήρια χτισμένα το ένα κοντά στο άλλο, προστατευόμενο από καλόχτιστο περίβολο. Βρίσκεται, καθώς φαίνεται στη άκρη της πόλης και κοντά στα σπίτια των Ιθακησίων.
Τον καιρό όμως που επιστρέφει σ' αυτό ο Οδυσσέας έχει μεταβληθεί σε χώρο διασκεδάσεων και κραιπάλης των μνηστήρων. Οι άνδρες αυτοί προσβάλλουν το θεσμό της βασιλείας, τους ανθρώπους και τους θεούς. Γι' αυτό η τιμωρία τους θα είναι παραδειγματική. Μετά τη μνηστηροφονία και τον εξαγνισμό του παλατιού ο Οδυσσέας κερδίζει το θρόνο και την πιστή Πηνελόπη και αποκαθιστά την τάξη στο νησί. Μια καινούρια ζωή αρχίζει στην Ιθάκη και στο παλάτι.
Με τις πληροφορίες αυτές ο Όμηρος μας κατατόπισε σχετικά με το παλάτι του Οδυσσέα, πλην όμως δε βοήθησε καθόλου την έρευνα στον εντοπισμό του. Η απορία για τη θέση του και τα άλλα στοιχεία του παραμένει σε όλους μας. Άραγε, αν κάποτε βρεθεί το ανάκτορο του Οδυσσέα, θα συμφωνεί με την έστω και ελλιπή περιγραφή του ποιητή; Πριν απ' όλα όμως προέχει ο εντοπισμός και η αποκάλυψή του, που ευχόμαστε να συμβεί το γρηγορότερο δυνατό.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ

Αντιφάσεις για την εικόνα του Δία στο έπος της Ιλιάδας

,,,,,

Αναρωτηθήκατε ποτέ αν η εικόνα που έχουμε σχηματίσει για τον Ολύμπιο Δία ταυτίζεται με την εικόνα που μας περιγράφει ο θείος Όμηρος στην Ιλιάδα;

Οι περισσότεροι από μας γνωρίζουν πως ο Δίας είναι ο πατέρας των θεών και των ανθρώπων, ο προστάτης του όρκου, της πόλης, των ξένων και της ευτυχίας των ανθρώπων. Είναι παντογνώστης, παντοδύναμος και προνοητικός. Το παλάτι του βρίσκεται στον Όλυμπο και από εκεί ψηλά κυβερνά τον κόσμο όλο. Αυτή είναι η γενική εικόνα του υπέρτατου θεού.

Ποια όμως εικόνα σχηματίζει ο αναγνώστης της Ιλιάδας για τον Ολύμπιο Δία; Πόσο ταυτίζεται αυτή με την προηγούμενη, όταν διαπιστώνει κάθε ότι πρόκειται για ένα θεό πολύ διαδορετικό; ΄Ενα θεό σκληρό, αλλοπρόσαλλο, αυταρχικό και άδικο; Ο αδελφός του Ποσειδώνας, που δεν τα πάει καλά με τον Ολύμπιο Δία, τον χατρακτηρίζει αλαζόνα και αυταρχικό, ενώ ο ποιητής τον εμφανίζει ως θεό των αντιφάσεων.

Ο Ολύμπιος Ζεύς (Δίας) εμφανίζεται στο μύθο του έπους από τη στιγμή που ανέτρεψε τον πατέρα του Κρόνο από το θρόνο και μοιράστηκε με τ' αδέρφια του, Ποσειδώνα και Άδη ή Πλούτωνα, την εξουσία του κόσμου. Από την πρώτη κιόλας αναφορά του ποιητή διαπιστώνουμε μια αντίφαση. Κατά τη μυθολογία ο Δίας είναι ο νεότερος από τους δύο αδελφούς του, ενώ στο έπος ο ποιητής τον παρουσιάζει ως το μεγαλύτερο (πρωτότοκος), που παίρνει δικαιωματικά τη βασιλεία από τον πατέρα του Κρόνο.

Μετά την ανατροπή του πατέρα τους από το βασιλικό θρόνο του κόσμου, τα τρία αδέλφια μοιράζονται με κλήρο την εξουσία. Ο Δίας παίρνει την εξουσία του απέραντου Ουρανού, "Ζευς δ' έλαχ' ουρανόν ευρύν εν αιθέρι και νεφέλησι", ο Ποσειδώνας την εξουσία της πλατιάς πολυκύμαντης Θάλασσας και ο Άδης την εξουσία του σκοτεινού Κάτω Κόσμου. Για τον ΄Ολυμπο και τη Γη συμφωνήθηκε μεταξύ τους να ανήκουν στην εξουσία και των τριών(Ο 187-193).

Η μοιρασιά αυτή φαίνεται ότι έχει στοιχεία δημοκρατικότητας (!), αφού γίνεται με κλήρο. Ξεκαθαρίζει την ευθύνη του κάθε θεού σε ένα χώρο του σύμπαντος, ενώ αφήνει ένα αγκάθι, τον Όλυμπο και τη Γη, που θα αποτελέσουν στο μέλλον σημεία τριβής και αντιπαρέθεσης μεταξύ των τριών αδελφών.

Ο Δίας, ως υπέρτατος θεός, εποπτεύει ψηλά από τον Όλυμπο τον κόσμο και επεμβαίνει με ποικίλους τρόπους στη ζωή των ανθρώπων αλλά και των θεών.

Γι' αυτό, όταν κάποτε διαπιστώνει πως η Γη υποφέρει από το βάρος των πολλών ανθρώπων, θέλοντας να την ξαλαφρώσει απ' αυτό, προβαίνει σε μια φρικτή και απάνθρωπη απόφαση. Ξεσηκώνει πολύνεκρο πόλεμο ανάμεσα στους ανθρώπους, τον Τρωικό, ερχόμενος σε αντίθεση με την ιδέα που τον ήθελε προστάτη της πόλης, της ειρήνης και της ευτυχίας των ανθρώπων .

Την πληροφορία μας παρέχουν τα "κύκλια έπη".!

(Απ.1)

" Αμέτρητα ήταν μια φορά τα πλήθη των ανθρώπων

κι η μάνα Γη απ' το βάρος τους στέναζε και πονούσε.

Ο Δίας τη λυπήθηκε, σοφή έκανε σκέψη

να τη λυτρώσει απ' το κακό, με πόλεμο, μ' αμάχη,

βάφοντας μ' αίμα άλικο της Τροίας την πεδιάδα.

Έτσι άναψε το μακελειό, οι ήρωες πεθαίναν

και του Διός η θέληση με μιας γινόταν πράξη".

'Οπως και να κρίνει κανείς την ενέργεια αυτή του θεού δεν μπορεί παρά να τη χαρακτηρίσει παράλογη, εγκληματική, φρικτή και απάνθρωπη.

Οι σχολιαστές, ερμηνεύοντας την απόφαση του Δία, ισχυρίζονται πως πρόκειται για ένα θεό της προομηρικής εποχής, σκληρό,απάνθρωπο και ανελέητο. Με τον τρόπο αυτό, πιστεύουμε πως ερμηνεύουν και δεν υιοθετούν ασφαλώς την αλλοπρόσαλλη, παράλογη και εγκληματική πράξη του θεού.

Ο προσεκτικός όμως αναγνώστης μένει έκπληκτος και εκφράζει τις δικές του απορίες. Μήπως ο θεός έλαβε την απόφαση αυτή "εν βρασμώ ψυχής" ή δε σκέφτηκε άλλη καλύτερη, αν και θεός, και ανθρωπινότερη λύση, όπως έπραξαν στα χρόνια μας οι Κινέζοι, προκειμένου να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το πρόβλημα του δικού τους υπερπληθυσμού; Η μήπως πρέπει να αποδεχτούμε πως και οι θεοί στην ομηρική εποχή κάνουν λάθη; Πάντως, αν θελήσουμε να προσεγγίσουμε κάπως την αλήθεια το μόνο που μας απομένει είναι να αποδεχτούμε ότι πρόκειται για μια άποψη του ποιητή, που θέλει, έστω και με τον τρόπο αυτό, να αιτιολογήσει ένα πολύνεκρο πόλεμο, τον Τρωικό, που έγινε, τελικά, για ένα άδειο πουκάμισο της Ελένης, όπως τόνισε και ο νομπελίστας ποιητής Γ. Σεφέρης.

Όπως όμως και να έχει το ζήτημα, αποδεικνύεται πως ο Δίας έδειξε ασυνέπεια και διέψευσε στην πράξη την ιδιότητά του ως προστάτη θεού της πόλης και των ανθρώπων της, και δεν αποδείχτηκε μόνο ασυνεπής αλλά και αυταρχικός. Υπήρξε τρομερός δυνάστης θεών και ανθρώπων, αφού απειλούσε τους πάντες πως θα δοκιμάσουν τη σκληρότητα και την οργή του όσοι θελήσουν να τον αμφισβητήσουν. Τους υπενθύμιζε με αυστηρό τρόπο πως δίχως την έγκρισή του δεν μπορούν να αποφασίζουν και να ενεργούν μονομερώς, γιατί θα τους κατακεραυνώσει και θα τους στείλει στα μαύρα Τάρταρα.Τα σχόλια περιττεύουν. Ο Δίας αποφασίζει και δίνει διαταγές μόνος του. Θυμίζει συμπεριφορά δικτάτορα, όποιο χρώμα και ιδεολογία κι αν έχει.

" Όλοι οι θεοί και θεές ακούστε να σας πω

όσα με παρακινεί η καρδιά μου μες στα στήθη.

.......................

Μην πάρω είδηση πως κάποιος θέλει κρυφά από μας να πάει

να βοηθήσει τους Τρώες για τους Δαναούς, γιατί θα του 'ρθει

ο κεραυνός στο κεφάλι, ή αρπάζοντάς τον θα τον ρίξω μέσα στον ομιχλώδη Τάρταρο.

................

Τότε θα νιώσει πόσο απ' όλους τους θεούς είμαι ο πιο δυνατός¨( Θ 5-17).

Ο Δίας το δηλώνει απερίφραστα. Όποιος τον αμφισβητήσει θα τον κατακεραυνώσει και θα τον στείλει στον ομιχλώδη Τάρταρο. Υπενθυμίζει δε σε επίρρωση των όσων λέει, ότι τιμώρησε αυστηρά ακόμη και τη σύζυγό του Ήρα, όταν εκείνη με τη βοήθεια του βοριά, θέλησε να πνίξει στη θάλασσα τον Ηρακλή, γιο του Δία και της Αλκμήνης, ρίχνοντάς τον στην Κω, από όπου τον έσωσε ο ίδιος φέρνοντάς τον πίσω στο Άργος. Την κρέμασε, λέει, ψηλά στον αιθέρα και στα νέφη, χωρίς να τολμήσει κανένας από τους θεούς, που βαρυγκομούσαν με τη συμπριφορά του, να τη βοηθήσει(Θ 18-30).

Ο Ολύμπιος με την πράξη του αυτή θέλει να δηλώσει ξεκάθαρα πόσο αμερόληπτος είναι και πόσο άτεγκτος, αφού δεν υπολογίζει ακόμη ούτε σχέσεις συγγένειας και φιλίας. Τιμωρεί όλους αυτούς που πέφτουν σε παραπτώματα και εκείνους που αμφισβητούν την εξουσία του.

Αναστατωμένη από εκείνο το περιστατικό η Ήρα, όταν η Θέμιδα τη ρωτά, για να μάθει το λόγο της αναστάτωσής της, εκείνη το μόνο που τολμά να της πει είναι να κάνουν υπομονή οι θεοί, γιατί ακόμη θα υποφέρουν πολλά από το σκληρό και αυταρχικό αφέντη τους!

Τη σκηνή της συνομιλίας Θέμιδας και Ήρας παρακολουθεί και ο Ποσειδώνας. Αγανακτεί με όσα ακούει για τη συμπεριφορά του αλαζόνα Δία, όπως τον χαρακτηρίζει, και βρίσκει την ευκαιρία να στραφεί κατά του αδερφού του. Διακηρύττει, λοιπόν, με πείσμα στους συγκεντρωμένους θεούς ότι αυτός θα ζει όπως θέλει και όχι όπως του προστάζει ο Δίας.

" Η γη ανήκει σε όλους μας κι ο αψηλός ο Όλυμπος.

Γι' αυτό θα ζω όπως θέλω και όχι όπως θέλει ο Δίας.

Ας μείνει ήσυχος μ' αυτό που του 'λαχε, όσο κι αν είναι δυνατός.

Χέρι δε βάζει πάνω μου κι ας μη με φοβερίζει σαν να 'μαι εγώ δειλός.

Αν θέλει σε κάποιον να περάσει τις απειλές του,

ας φοβερίζει τους γιους και τις κόρες του, όχι εμένα!"(Ο 193-196).

Βαριές κουβέντες αλλά λέγονται απόντος του Δία. Μπροστά στον παντοδύναμο θεό ουδείς τολμά να αντιμιλήσει. Όλοι τρέμουν την οργή του και κλείνουν το στόμα τους.

Ο Δίας, ενώ θεωρείται δικαιοκρίτης θεός, αντιφάσκει και σ' αυτό, δηλαδή όσον αφορά στη δίκαιη απονομή της δικαιοσύνης. Τη σκληρότητα και την εκδικητικότητα του Δία υπενθυμίζει η Αθηνά στον Άρη, όταν τον συμβουλεύει, να μην κινήσει για εκδίκηση του νεκρού γιου του, όπως απειλεί ότι είναι έτοιμος να πράξει, γιατί η οργή του Δία θα τον συντρίψει. Εκτός αυτού του ξεκαθαρίζει ότι η τιμωρία θα πέσει βαριά στα κεφάλια όλων, ενόχων και αθώων, χωρίς διάκριση. Και αυτό είναι πέρα για πέρα λυπηρό και άδικο.

" Θεότρελε, αστόχαστε, πάει χάθηκες!

Δεν ακούς αυτά που λέει η θεά, η λευκοχέρα Ήρα,

που μόλις τώρα έφτασε απ' τον Ολύμπιο Δία;

Αλήθεια θέλεις συμφορές πολλές κι εσύ να πάθεις

και να γυρίσεις με τη βία στον Όλυμπο με ματωμένη την καρδιά

και σ' όλους εμάς τους άλλους μέγα κακό μας φέρεις.

Γιατί θ' αφήσει ευθύς τους ψυχωμένους Τρώες και τους Αχαιούς

κι εδώ στον Όλυμπο θα 'ρθει να μας αναστατώσει

με τη σειρά αρπάζοντας, φταίμε δε φταίμε, όλους"(Ο 128-137).

Οι φόβοι της θεάς δεν αναφέρονται τόσο στην τιμωρία του Άρη όσο στο χαρακτήρα του πατέρα της, που μπορεί πάνω στην οργή του να τιμωρήσει ένοχους και αθώους χωρίς καμιά διάκριση, γεγονός που αντιβαίνει στην ιδιότητά του ως δικαιοκρίτη θεού.

Ο Δίας είναι αυταρχικός και παντοδύναμος. Ξεσπά και εναντίον του Ποσειδώνα, επειδή δεν υπάκουσε στη διαταγή του να αφήσει τον πόλεμο και να επιστρέψει στον Όλυμπο, όπως ακριβώς έκαναν οι άλλοι θεοί. Του στέλνει την Ίριδα και τον απειλεί δια του στόματος της θεάς πως, αν δεν τον ακούσει και δεν επιστρέψει στον Όλυμπο, αλλά κάνει του κεφαλιού του, θα ξεσπάσει επάνω του και ας σκεφτεί καλά την ανυπακοή του(Ο 158-167).

Ο Δίας, με τις ενέργειές του αυτές, προκαλεί και εξοργίζει τους θεούς, ξεπερνώντας αρκετές φορές και τα όρια αντοχής τους, ώσπου κάποτε αποφασίζουν να τον ανατρέψουν, όπως κι αυτός ανέτρεψε τον Κρόνο. Την περίπτωση αναφέρει ο Αχιλλέας, όταν ζητά από τη μητέρα του να τον παρακαλέσει να τον βοηθήσει στη διαμάχη του με τον Αγαμέμνονα, δίνοντας την υπεροχή στους Τρώες.

"Γιατί πολλές φορές στο πατρικό μου σ' άκουσα να λες

με περηφάνια πως μόνη εσύ μέσα στους αθάνατους γλίτωσες

το μαυροσύννεφο γιο του Κρόνου απ' τα χειρότερα,

όταν οι άλλοι Ολύμπιοι ήθελαν να τον δέσουν,

η Ήρα, ο Ποσειδώνας και η Παλλάδα Αθηνά.

Αλλά ήρθες εσύ, μια θεά, κι απ' τα δεσμά τον γλίτωσες,

καλώντας στον ψηλό τον Όλυμπο τον Εκατόχερο,

Αγαίωνα, γιατί πιο δυνατός από τον πατέρα του είναι"(Α 396-404)

Με τη μαρτυρία αυτή του Αχιλλέα δίνεται απάντηση και στην απορία του αναγνώστη, που αναρωτιόταν γιατί να δείχνει τόση αδυναμία ο Δίας απέναντι στη Θέτιδα, αφού σε κάποιο άλλο σημείο για χάρη της απείλησε να τιμωρήσει και την Ήρα, που του έκανε σκηνή ζήλιας.

Ο Δίας δεν είναι μόνο αλαζών αλλά και ασυνεπής θεός. Από τη μια εμφανίζεται να μισεί τον πόλεμο και από την άλλη, για να ξαλαφρώσει τη Γη από το βάρος των ανθρώπων, ξεσηκώνει τον πολύνεκρο τρωικό πόλεμο! Από τη μια βοηθά τους Τρώες να νικήσουν τους Αχαιούς και από την άλλη αποφαίνεται ότι μισεί το γένος του Πρίαμου.

"....γιατί ο γιος

του Κρόνου μίσησε τώρα πια το γένος του Πριάμου" ( Υ305-306), ενώ σε άλλο σημείο εκδηλώνει την αγάπη του για τον τρώα βασιλιά!

Η πιο εξωφρενική του όμως ενέργεια είναι εκείνη κατα την οποία, ενώ ομολογεί πως είναι υπέρ της ειρήνης και κατά του πολέμου, εκείνος εξωθεί τους θεούς σε πόλεμο, οπότε γινόμαστε θεατές ενός φονικού πολέμου, όπου οι μισοί θεοί πολεμούν βοηθώντας τους Τρώες και οι άλλοι μισοί τους Αχαιούς. Κι ενώ τους εξωθεί σε πόλεμο διευκρινίζει πως δήθεν νοιάζεται για τους νεκρούς, αλλά οπωσδήποτε θα παρακολουθεί από ψηλά το μακελείο κάτω στον κάμπο! Πιο αιμοχαρή και αλλοπρόσαλλο θεό νομίζουμε ότι δύσκολα θα ανιχνεύσει κανείς ανάμεσα στους άλλους θεούς.

" τι κρύβω μες στο νου μου, Κοσμοσείστη, το κατάλαβες

γι' αυτό σας μάζεψα εδώ. Έχω την έγνοιά τους έτσι που χάνονται.

(συμπάθεια για τους νεκρούς).

Ωστόσο εγώ σε μια πτυχή του Ολύμπου θα καθίσω

και θα χαρώ το θέαμα(πολεμαχαρής). Εσείς οι άλλοι

πηγαίνετε κάτω στους Τρώες και στους Αχαιούς

κι εκεί βοηθάτε και τους δύο, όποιον ο καθένας θέλει"(Υ20-25)

Και είναι λογικό να αναρωτιέται κανείς τι είδους βοήθεια μπορεί να προσφέρει σε μια μάχη ένας θεός στον προστατευόμενό του παρά να σκοτώσει τον αντίπαλο ή αντίθετα, να τον βοηθά να αποφύγει ο προστατευόμενός του τον τραυματισμό ή το θάνατο.

Αν αυτή η αντίληψη δεν είναι διαστροφή, τότε τι είναι; Η αλλοπρόσαλλη στάση του θεού δεν τιμά τον ίδιο. Ταυτόχρονα όμως δίνει και αφορμή στον αναγνώστη να σχηματίσει μια εντελώς διαφορετική εικόνα για το διπρόσωπο θεό, για να μη πω τον πολυπρόσωπο, που εμφανίζεται και ενεργεί κάθε φορά, όπως εκείνος κρίνει, χωρίς να δίνει λόγο σε κανένα.

Οι σχολιαστές στο φαινόμενο αυτό έδωσαν τη δική τους απάντηση. Πρόκειται για ένα διπρόσωπο θεό, που κάθε φορά χρησιμοποιεί όποιο πρόσωπο του συμφέρει. Το ένα πρόσωπο ταυτίζουν με τον προορομηρικό Δία, το σκληρό και απάνθρωπο, και το άλλο με το νεότερο θεό, τον καλό και συμπονετικό.

Μήπως όμως θα έπρεπε να μιλούσαμε για ένα Δία διπρόσωπο ή πολυπρόσωπο, αν και παντοδύναμο, που όμως δεν προσδιορίζει αυτός τη δράση και τις αποφάσεις του αλλά είναι ένας θεός καθαρό δημιούργημα του ποιητή και να συμφωνήσουμε με την άποψη του Φρανσουά-Ρενέ ντε Σατομπριάν, που είπε:

Ο Αχιλλέας υπάρχει μόνο χάρη στον Όμηρο. Μήπως δε θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε το ίδιο και για το διπρόσωπο Δία; Ο Δίας υπάρχει μόνο χάρη στον Όμηρο. Είναι δικό του δημιούργημα. Τον έπλασε έτσι όπως κάθε φορά τον ήθελε, για να τεχνουργήσει μια αριστοτεχνική σκηνή ή να δώσει μια εικόνα της παντοδυναμίας του κτλ, έστω και με τον πιο αντιφατικό και παραξενο τρόπο.

Αλλοπρόσαλλος πραγματικά ο Δίας της Ιλιάδας, σκληρός και αυταρχικός. Γι' αυτό θέλησαν οι θεοί να τον αντρέψουν. Υπήρξε όμως τυχερός, όπως και όταν ξεγέλασε τον πατέρα του Κρόνο, γιατί τη φορά αυτή μια άλλη θεά, όχι η Ρέα, η μητέρα του, αλλά μια Ωκεανίδα, η Θέτιδα, τον έσωσε με την αποτελεσματική της επέμβαση. Ευτυχώς για για τον παντοδύναμο θεό! Αναλογίστηκε ποτέ κανείς ποια θα ήταν άραγε η μοίρα του, αν τον μισούσε και ο ποιητής;

(Τα μεταφρασμένα αποσπάσματα αντλήθηκαν από τη μετάφραση: Ομήρου Ιλιάδα. Γ. Κόραβου και Χρ.Δρόσου. Εκδ. Σοκόλη).

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Κ. ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ