Οδυσσέας-Ακρίτης
Η παράλληλη μελέτη του ακριτικού δημοτικού τραγουδιού "Η Αρπαγή της γυναικός του Ακρίτη" και της Οδύσσειας του Ομήρου μας οδηγούν στη διαπίστωση πως τα έργα αυτά έχουν πολλά κοινά στοιχεία μεταξύ τους και αξίζει να μελετηθούν.
Στην Οδύσσεια ο ποιητής ασχολείται με τους μνηστήρες και τις πιέσεις που ασκούν στην Πηνελόπη να παντρευτεί έναν από αυτούς, αφού οι ίδιοι θεωρούν τον Οδυσσέα νεκρό, ενώ αντίθετα η Πηνελόπη, πιστεύοντας πως είναι ζωντανός και θα γυρίσει, τους ξεγελά με το σάβανο του Λαέρτη που υφαίνει στον αργαλειό της την ημέρα και το ξηλώνει τη νύχτα, παρατείνοντας έτσι το χρόνο που κάποτε θα αναγκαστεί να πάρει τη μεγάλη απόφαση και να ενδώσει στις πιέσεις τους.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στο δημοτικό τραγούδι. Ο Ακρίτης απουσιάζει για πολύ χρόνο μακριά στα σύνορα (άκρα) της αυτοκρατορίας και πολεμά τους εχθρούς της πατρίδας του, χωρίς να έχει δώσει κι αυτός σημεία ζωής. Πολλοί τον θεωρούν νεκρό, όπως και η οικογένεια της γυναίκας του. Πιέζουν οι συγγενείς την γυναίκα του Ακρίτη να παντρευτεί άλλον άντρα.Εκείνη όμως, παρόλο ότι αρνείται να δεχτεί την άποψή τους, τελικά ενδίδει στις πιέσεις και συγκατατίθεται στο γάμο. Στο σπίτι της ετοιμάζονται για την τέλεση του μυστηρίου.
Το γάμο της όμως με άλλον άντρα πληροφορείται, κατά παράξενο τρόπο, ο Ακρίτης και σπεύδει από τα άκρα με το γρήγορο άλογό του να προλάβει τη ματαίωσή του. Φτάνει στο σπίτι του λίγο πριν από την τέλεσή του, βάζει την καλή του στο άλογο και φεύγουν οι δύο μαζί ευτυχισμένοι.
Η παράλληλη μελέτη του ακριτικού δημοτικού τραγουδιού "Η Αρπαγή της γυναικός του Ακρίτη" και της Οδύσσειας του Ομήρου μας οδηγούν στη διαπίστωση πως τα έργα αυτά έχουν πολλά κοινά στοιχεία μεταξύ τους και αξίζει να μελετηθούν.
Στην Οδύσσεια ο ποιητής ασχολείται με τους μνηστήρες και τις πιέσεις που ασκούν στην Πηνελόπη να παντρευτεί έναν από αυτούς, αφού οι ίδιοι θεωρούν τον Οδυσσέα νεκρό, ενώ αντίθετα η Πηνελόπη, πιστεύοντας πως είναι ζωντανός και θα γυρίσει, τους ξεγελά με το σάβανο του Λαέρτη που υφαίνει στον αργαλειό της την ημέρα και το ξηλώνει τη νύχτα, παρατείνοντας έτσι το χρόνο που κάποτε θα αναγκαστεί να πάρει τη μεγάλη απόφαση και να ενδώσει στις πιέσεις τους.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στο δημοτικό τραγούδι. Ο Ακρίτης απουσιάζει για πολύ χρόνο μακριά στα σύνορα (άκρα) της αυτοκρατορίας και πολεμά τους εχθρούς της πατρίδας του, χωρίς να έχει δώσει κι αυτός σημεία ζωής. Πολλοί τον θεωρούν νεκρό, όπως και η οικογένεια της γυναίκας του. Πιέζουν οι συγγενείς την γυναίκα του Ακρίτη να παντρευτεί άλλον άντρα.Εκείνη όμως, παρόλο ότι αρνείται να δεχτεί την άποψή τους, τελικά ενδίδει στις πιέσεις και συγκατατίθεται στο γάμο. Στο σπίτι της ετοιμάζονται για την τέλεση του μυστηρίου.
Το γάμο της όμως με άλλον άντρα πληροφορείται, κατά παράξενο τρόπο, ο Ακρίτης και σπεύδει από τα άκρα με το γρήγορο άλογό του να προλάβει τη ματαίωσή του. Φτάνει στο σπίτι του λίγο πριν από την τέλεσή του, βάζει την καλή του στο άλογο και φεύγουν οι δύο μαζί ευτυχισμένοι.
Το ίδιο περίπου συμβαίνει και με τον Οδυσσέα, που μαθαίνει στον Άδη από τον Τειρεσία για την κατάσταση που επικρατεί στο παλάτι του και τη δύσκολη θέση της Πηνελόπης.
Ο Ν. Πολίτης, ο πατέρας της λαογραφικής επιστήμης στην Ελλάδα και σοβαρός μελετητής των δημοτικών τραγουδιών της πατρίδας μας, γράφει για το τραγούδι αυτό τα εξής:
"Των πολυαρίθμων παραλλαγών του άσματος διακρίνονται δύο κύριοι τύποι. Κατά τον ένα την γυναίκα του Ακρίτου απάγουν εχθροί αυτού, ους μαθών διώκει και κατανικά ο ήρως επιβαίνων ίππου... Κατά τον έτερον τρόπον ο επί μακρόν αποδημών ήρως μανθάνει εκ διαφόρων θαυμασίων ότι άλλος πρόκειται να νυμφευθεί την σύζυγόν του άκουσαν και καταφθάς τη βοηθεία θαυμασίου ίππου ματαιώνει τον γάμον".
Γίνεται, λοιπόν, φανερό πως η γυναίκα του Ακρίτη και του Οδυσσέα πιέζονται αφόρητα να αποδεχτούν το γάμο με άλλον. Απλή γυναίκα η σύζυγος του Ακρίτη, βασίλισα και συνετή η Πηνελόπη. Η πρώτη δέχεται άκουσα το γάμο, ενώ η δεύτερη φροντίζει να τον αποφύγει με τέχνασμα, υφαίνοντας το σάβανο του Λαέρτη που τελειωμό δεν έχει, αφού αυτό που υφαίνει την ημέρα το ξηλώνει τη νύχτα!
Οι άνδρες και των δύο γυναικών απουσιάζουν από τα σπίτια τους. Βρίσκονται μακριά επί χρόνια. Στον πόλεμο ο Οδυσσέας, πολεμώντας τους Τρώες, στις εσχατιές της αυτοκρατορίας ο Ακρίτης, πολεμώντας τους εχθρούς της. Όλοι τους θεωρούν νεκρούς, μια και τόσα χρόνια δεν έδωσαν σημεία ζωής στους δικούς τους.
Οι ομοιότητες μεταξύ των δύο έργων είναι πολλές. Δε λείπουν όμως και οι διαφορές. Η γυναίκα π.χ. του Ακρίτη πιέζεται από τους δικούς της να παντρευτεί άλλον άνδρα και τελικά ενδίδει, ενώ η Πηνελόπη, που πιέζεται κι αυτή τόσο από τους μνηστήρες όσο κι από τον Τηλέμαχο, το γιο της, αντιστέκεται και, με τέχνασμα που επινοεί, καθυστερεί το γάμο της, όσο μπορεί.
Στο σπίτι της γυναίκας του Ακρίτη αρχίζουν οι προετοιμασίες του γάμου, ενώ στο άλλο, στο παλάτι του Οδυσσέα, η Πηνελόπη σιωπηλά αρνείται το γάμο και αγωνίζεται να κερδίσει χρόνο.
Το ενδιαφέρον του αναγνώστη μεγαλώνει και αναρωτιέται αν τελικά θα αποφύγει το γάμο ή θα ενδώσει κι αυτή, όπως η γυναίκα του Ακρίτη.
Κοινό μοτίβο και στα δύο έργα ο γάμος και η στάση των δύο γυναικών απέναντι στις πιέσεις που δέχονται και ο τρόπος που τις αντιμετωπίζει η καθεμιά τους.
Η διαλυμένη οικογένεια του Οδυσσέα
Διαλυμένη δεν είναι μόνο η οικογένεια του Ακρίτη αλλά και εκείνη του Οδυσσέα, αφού εδώ και τρία χρόνια, πριν επιστρέψει ο Οδυσσέας στην πατρίδα του, η Πηνελόπη πιέζεται αφόρητα από τους μνηστήρες να παντρευτεί έναν από αυτούς και αυτή αγωνίζεται να αποφύγει το γάμο. Ο γερο-Λαέρτης, μην μπορώντας να βλέπει την κατάστση αυτή εγκατέλειψε το παλάτι και ζει έξω από την πόλη, εργαζόμενος στα κτήματά του. Η ευρύτερη οικογένεια έχει σχεδόν διαλυθεί, αφού προσωρινά δύο από τα μέλη της (Οδυσσέας, Λαέρτης) βρίσκονται μακριά από το παλάτι, ενώ η Αντίκλεια τους "άφησε χρόνους", και βρίσκεται στον Άδη. Σε λίγο και ο Τηλέμαχος θα απομακρυνθεί από το παλάτι, και θα βρίσκεται μακριά, αναζητώντας στην Πύλο και τη Σπάρτη πληροφορίες για τον πατέρα του. Η μόνη από τα μέλη της οικογένειας που θα μείνει στο παλάτι είναι η Πηνελόπη.
Η οικογένεια στην ουσία είναι διαλυμένη, αφού τα επιζώντα μέλη της βρίσκονται χωριστά το ένα από το άλλο στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Αν, επομένως, ένα από τα βασικά στοιχεία της οικογένειας είναι και η συμβίωση των μελών της κάτω από την ίδια στέγη, τότε κάτι τέτοιο δεν ισχύει για την οικογένεια του Οδυσσέα.
Η διαλυμένη οικογένεια του Ακρίτη
Πόση όμως συνοχή παρουσιάζει και η οικογένεια του Ακρίτη; Είναι, δυστυχώς, κι αυτή διαλυμένη, όπως και του Οδυσσέα. Ο Ακρίτης κι αυτός βρίσκεται μίλια μακριά από το σπίτι του και αγνοείται η τύχη του από τους δικούς του. Ξαφνικά χλιμιντρίζει ο μαύρος του (το άλογό του) και ο Ακρίτης συμπεραίνει πως παντρεύουν την καλή του (εξωλογικό, μυθικό στοιχείο). Καβαλικεύει τον μαύρο του και με μια βιτσιά τον πάει σαράντα μίλια. Εκεί συναντά τον πατέρα του, που κλαδεύει τ' αμπέλι (το ίδιο κάνει και ο Λαέρτης μακριά από το παλάτι του στην Ιθάκη).
- Καλώς τα κάνεις, γέροντα, και τίνος είν' τ' αμπέλι;
-Της ερημιάς της σκοτεινιάς, του γιου μου του φευγάτου. Σήμερα της καλίτσας του της δίνουν άλλον άντρα.
Ο Ακρίτης ρωτά το γέροντα (πατέρα του), αν θα προφτάσει το γάμο. Εκείνος του απαντά: "Αν έχεις γρήγορο άλογο στο σπίτι τους προφτάνεις, κι αν είν' οκνός ο μαύρος στην εκκλησιά τους βρίσκεις".
Ο Ακρίτης "δίνει βιτσιά του μαύρου του και πάει σαράντα μίλια". Εκεί που φτάνει συναντά τη γερόντισσα μητέρα του να καλλιεργεί τον κήπο της, η οποία του αποκρίνεται όπως και ο πατέρας του. "Αν έχεις γρήγορο άλογο στο σπίτι τους προφτάνεις και αν είν' οκνός ο μαύρος σου στην εκκλησιά τους βρίσκεις". (Το ίδιο κάνει και η Αντίκλεια, η μητέρα του Οδυσσέα, όταν τον συναντά στον Άδη. Τον προτρέπει να φύγει γρήγορα από το σκοτεινό Άδη (α+ορώ), για να φτάσει στην Ιθάκη, όπου κυβερνά με επιτυχία το νησί ο γιος του Τηλέμαχος (ψέμα της γιαγιάς, για να ευχαριστήσει τον ταλαιπωρημένο γιο της).
Ο Ακρίτης "δίνει βιτσιά του αλόγου του, στη χώρα κατεβαίνει". Η κόρη, που άκουσε το χλιμίντρισμα του αλόγου, καταλαβαίνει. Προσποιείται πως έφτασε ο αδελφός της από τα ξένα και πάει να τον κεράσει.
Ο Ακρίτης, χωρίς να χάσει καιρό και λόγια, βάζει στο άλογό του την καλή του, και, δίνοντας βιτσιά του μαύρου του, πάει χίλια μίλια.
Ο παρά λίγο αναγκαστικός γάμος της καλής του ματαιώθηκε. Ο μαύρος του έκανε το θαύμα του και το αγαπημένο ζευγάρι έφυγε μακριά, για να χαρεί την ευτυχία και την αγάπη του, η οποία δοκιμάστηκε σκληρά.
Κοινά στοιχεία και διαφορές στα δύο έργα
Και στα δύο έργα κεντρικό θέμα είναι ο γάμος των γυναικών Οδυσσέα και Ακρίτη με άλλον άντρα, ο οποίος τελικά ματαιώνεται με την επέμβαση των ανδρών τους και ξανασμίγουν τα ζευγάρια, ύστερα από σκληρή δοκιμασία. Ο Ακρίτης παίρνει την καλή του και φεύγει μακριά, ενώ ο Οδυσσέας απαλλάσσει την Πηνελόπη από το γάμο που δεν ήθελε, αφού προηγουμένως έχει σκοτώσει τους μνηστήρες και έτσι ξανακερδίζει τη γυναίκα και το θρόνο.
Αν τα μέλη της οικογένειας του Οδυσσέα ζουν μακριά το ένα από το άλλο, φαίνεται το ίδιο να συμβαίνει και με τους γονείς του Ακρίτη, που ζουν μακριά ο πατέρας του από τη μητέρα του, χωρίς να δίνεται καμιά πληροφορία για την αιτία του χωρισμού τους, αν και οι γονείς τρέφουν μεγάλη αγάπη για το γιο τους και τη νύφη τους. Την περιβάλλουν με συμπάθεια και αγάπη και δείχνουν κατανόηση απέναντί της.
Στο δημοτικό τραγούδι δε γίνεται η επανασύνδεση της ευρύτερης οικογένειας, αφού το αγαπημένο ζευγάρι με το μαυρό του πάει χίλια μίλια, για να ζήσει μαζί ευτυχισμένο. Αντίθετα στην Οδύσσεια, η ευρύτερη οικογένεια του Οδυσσέα, με την επιστροφή του Λαέρτη στο παλάτι, ξανασμίγει και ζουν εκείνοι καλά κι εμείς καλύτερα, για να θυμηθούμε και την επωδό των παραμυθιών.
Κοινό σημείο ακόμη οι βασανισμένοι και πικραμένοι γονείς και στα δύο έργα από την τύχη των παιδιών τους, που ίσως είναι ένας λόγος που δικαιολογεί τη διάλυση της οικογένειας. Κοινό γνώρισμα ανάμεση στην Πηνελόπη και την κόρη είναι ότι οδηγούνται σε γάμο με άλλον ύστερα από ισχυρή πίεση μνηστήρων και Τηλέμαχου για την πρώτη και συγγενών και φίλων για τη δεύτερη. Διαφέρουν όμως σε τούτο, ότι η κόρη έχει αποδεχτεί το γάμο, ενώ η Πηνελόπη τον καθυστερεί ή τον διαπραγματεύεται.
Η κόρη διαθέτει ευφυία και ευγένεια όπως και η συνετή Πηνελόπη.
Το τραγούδι αλλά και το έπος έχουν μέσα τους πολλά υπερλογικά στοιχεία, τα οποία είμαστε αναγκασμένοι να αποδεχτούμε, αφού αλλιώς με τη λογική μόνο δεν μπορεί να λειτουργήσει η τέχνη και στην περίπτωσή μας η λογοτεχνία.
Και τα δύο έργα εχουν ευχάριστο τέλος, αφού προηγουμένως τα πρόσωπα δοκιμάστηκαν σκληρά. Τελικά αποκαθίσταται και πάλι η τάξη και η γαλήνη στις οικογένειες και δικαιώνεται η δύναμη της αγάπης.
Από την ανάγνωση των δύο έργων νομίζουμε πως το δημοτικό τραγούδι δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να μιμείται ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, γεγονός που αποδεικνύει τη συνέχεια της ελληνικής παράδοσης, η οποία εξακολουθεί να συγκινείται και να εμπνέεται από την Οδύσσεια και γενικότερα από την αρχαία ελληνική παράδοση. Στα δύο έργα δε θα πρέπει να παραβλέψουμε τη μεγάλη αγάπη που τρέφουν για τις γυναίκες τους τόσο ο Ακρίτης όσο και ο Οδυσσέας. Και οι δύο βρίσκονται μακριά, πλην όμως υπερνικούν εμπόδια, δυσκολίες και φτάνοντας έγκαιρα, σώζουν τις αγαπημένες τους από ένα γάμο που δεν τον θέλουν αλλά η ανάγκη τους τον επιβάλλει.
Άξιο παρατήρησης είναι πως στην Οδύσεια η παρουσία και η βοήθεια του θεού είναι δεδομένη, ενώ στο συγκεκριμένο δημοτικό τραγούδι, παρόλο ότι ο ήρωας προσεύχεται σαν χριστιανός και ζητά τη βοήθεια του θεού, στην πράξη φαίνεται πως κατορθώνει θαυμαστά έργα κυρίως με τη βοήθεια και τη συνεργασία του μαύρου του.
Ο μαύρος ενεργεί σαν άνθρωπος που καταλαβαίνει τον καβαλάρη και λειτουργούν άλογο και άνθρωπος σαν μια ψυχή και θαυματουργούν.
Στην Οδύσσεια ο Οδυσσέας γνωρίζει τη μοίρα του, του την φανέρωσε ο Τειρεσίας, όταν κατέβηκε στο σκοτεινό Άδη. Η επάνοδος όμως στην πατρίδα επιτυγχάνεται με την προσπάθεια του ήρωα αλλά και τη βοήθεια της Αθηνάς, ενώ και ο Ακρίτης πετυχαίνει το ίδιο με τη βοήθεια του δικού του θεού αλλά κυρίως επικοινωνώντας με τον μαύρο του και το ένστικτό του. Διπλή η σημασία του χλιμιντρίσματος του αλόγου. Για τον Ακρίτη σημαίνει "παντρεύουν την καλή μου", ενώ για τη γυναίκα του "έφθασε και με περιμένει ο άντρας μου".
Ο ανώνυμος Ακρίτης και η ευγενική χωρίς όνομα κόρη, μέσα στην ανωνυμία τους, εκπροσωπούν έναν ολόκληρο λαό που αγωνίζεται για την πατρίδα, τη γυναίκα, την οικογένεια.
Μια τελευταία παρατήρηση. Στην Οδύσσεια όλα τα πρόσωπα έχουν το όνομά τους: Οδυσσέας, Πηνελόπη, Λαέρτης, Τηλέμαχος, ενώ στο ακριτικό τραγούδι τα πρόσωπα είναι χωρίς όνομα. Ο λαός δίνει σ' αυτά μόνο τις ιδιότητές τους: Ακρίτης, κόρη, πατέρας, μητέρα κτλ., χωρίς αυτό να μειώνει τη μαγεία της τέχνης που συγκινεί, ψυχαγωγεί , φρονιματίζει και διδάσκει.
Η επίδραση των Ομηρικών επών στο δημοτικό τραγούδι είναι εντυπωσιακή. Δείχνει, το επαναλαμβάνουμε, τη συνέχεια του ελληνισμού και την παραγωγή αξιόλογων έργων που εμπνέεται ο ελληνικός λαός, γιατί πιστεύει πως δεν κάνει τίποτε παραπάνω από το να χαίρεται από τα αριστουργήματα του μεγάλου ποιητή και να τα μιμείται όσο μπορεί, για να τέρψει, να ψυχαγήσει και να διδάξει κι αυτός με τη σειρά του. Έτσι συνεχίζεται η παράδοση, όταν η κάθε γενιά επιλέγει τα καλύτερα στοιχεία της προηγούμενης, τα προωθεί και τα κάνει γνωστά στη γενιά της και αφήνει προοπτική συνέχειας για τις γενιές που θ΄ακολουθήσουν. Και στα δύο έργα μπορεί να φαίνεται πως το αδύνατο στοιχείο στη ζωή είναι η γυναίκα, πλην όμως η αγάπη του άντρα γι' αυτήν του δίνει δύναμη και ξεπερνά εμπόδια, για να τη βοηθήσει. Από τις γυναίκες των δύο έργων επισημαίνουμε πως και οι τρεις με όποια προβλήματα κι αν αντιμετωπίζουν μένουν ριζωμένες στο σπίτι τους. Στο σπίτι η γυναίκα του Ακρίτη, στο παλάτι η βασίλισσα Πηνελόπη, στον κήπο του σπιτιού της η μητέρα του Ακρίτη. Και κάτι τελευταίο οι γονείς τόσο του Οδυσσέα, όσο και του Ακρίτη είναι άνθρωποι πληγωμένοι από την απουσία των παιδιών τους. Τους σκέφτονται με αγάπη και κατανόηση, την ίδια αγάπη και συμπάθεια εκφράζουν και για τις νύμφες τους.
Όλοι είναι παιδιά τους και αξίζουν τη συμπάθεια και την αγάπη τους.
Δ. Κ. Αραμπατζής
Ο Ν. Πολίτης, ο πατέρας της λαογραφικής επιστήμης στην Ελλάδα και σοβαρός μελετητής των δημοτικών τραγουδιών της πατρίδας μας, γράφει για το τραγούδι αυτό τα εξής:
"Των πολυαρίθμων παραλλαγών του άσματος διακρίνονται δύο κύριοι τύποι. Κατά τον ένα την γυναίκα του Ακρίτου απάγουν εχθροί αυτού, ους μαθών διώκει και κατανικά ο ήρως επιβαίνων ίππου... Κατά τον έτερον τρόπον ο επί μακρόν αποδημών ήρως μανθάνει εκ διαφόρων θαυμασίων ότι άλλος πρόκειται να νυμφευθεί την σύζυγόν του άκουσαν και καταφθάς τη βοηθεία θαυμασίου ίππου ματαιώνει τον γάμον".
Γίνεται, λοιπόν, φανερό πως η γυναίκα του Ακρίτη και του Οδυσσέα πιέζονται αφόρητα να αποδεχτούν το γάμο με άλλον. Απλή γυναίκα η σύζυγος του Ακρίτη, βασίλισα και συνετή η Πηνελόπη. Η πρώτη δέχεται άκουσα το γάμο, ενώ η δεύτερη φροντίζει να τον αποφύγει με τέχνασμα, υφαίνοντας το σάβανο του Λαέρτη που τελειωμό δεν έχει, αφού αυτό που υφαίνει την ημέρα το ξηλώνει τη νύχτα!
Οι άνδρες και των δύο γυναικών απουσιάζουν από τα σπίτια τους. Βρίσκονται μακριά επί χρόνια. Στον πόλεμο ο Οδυσσέας, πολεμώντας τους Τρώες, στις εσχατιές της αυτοκρατορίας ο Ακρίτης, πολεμώντας τους εχθρούς της. Όλοι τους θεωρούν νεκρούς, μια και τόσα χρόνια δεν έδωσαν σημεία ζωής στους δικούς τους.
Οι ομοιότητες μεταξύ των δύο έργων είναι πολλές. Δε λείπουν όμως και οι διαφορές. Η γυναίκα π.χ. του Ακρίτη πιέζεται από τους δικούς της να παντρευτεί άλλον άνδρα και τελικά ενδίδει, ενώ η Πηνελόπη, που πιέζεται κι αυτή τόσο από τους μνηστήρες όσο κι από τον Τηλέμαχο, το γιο της, αντιστέκεται και, με τέχνασμα που επινοεί, καθυστερεί το γάμο της, όσο μπορεί.
Στο σπίτι της γυναίκας του Ακρίτη αρχίζουν οι προετοιμασίες του γάμου, ενώ στο άλλο, στο παλάτι του Οδυσσέα, η Πηνελόπη σιωπηλά αρνείται το γάμο και αγωνίζεται να κερδίσει χρόνο.
Το ενδιαφέρον του αναγνώστη μεγαλώνει και αναρωτιέται αν τελικά θα αποφύγει το γάμο ή θα ενδώσει κι αυτή, όπως η γυναίκα του Ακρίτη.
Κοινό μοτίβο και στα δύο έργα ο γάμος και η στάση των δύο γυναικών απέναντι στις πιέσεις που δέχονται και ο τρόπος που τις αντιμετωπίζει η καθεμιά τους.
Η διαλυμένη οικογένεια του Οδυσσέα
Διαλυμένη δεν είναι μόνο η οικογένεια του Ακρίτη αλλά και εκείνη του Οδυσσέα, αφού εδώ και τρία χρόνια, πριν επιστρέψει ο Οδυσσέας στην πατρίδα του, η Πηνελόπη πιέζεται αφόρητα από τους μνηστήρες να παντρευτεί έναν από αυτούς και αυτή αγωνίζεται να αποφύγει το γάμο. Ο γερο-Λαέρτης, μην μπορώντας να βλέπει την κατάστση αυτή εγκατέλειψε το παλάτι και ζει έξω από την πόλη, εργαζόμενος στα κτήματά του. Η ευρύτερη οικογένεια έχει σχεδόν διαλυθεί, αφού προσωρινά δύο από τα μέλη της (Οδυσσέας, Λαέρτης) βρίσκονται μακριά από το παλάτι, ενώ η Αντίκλεια τους "άφησε χρόνους", και βρίσκεται στον Άδη. Σε λίγο και ο Τηλέμαχος θα απομακρυνθεί από το παλάτι, και θα βρίσκεται μακριά, αναζητώντας στην Πύλο και τη Σπάρτη πληροφορίες για τον πατέρα του. Η μόνη από τα μέλη της οικογένειας που θα μείνει στο παλάτι είναι η Πηνελόπη.
Η οικογένεια στην ουσία είναι διαλυμένη, αφού τα επιζώντα μέλη της βρίσκονται χωριστά το ένα από το άλλο στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Αν, επομένως, ένα από τα βασικά στοιχεία της οικογένειας είναι και η συμβίωση των μελών της κάτω από την ίδια στέγη, τότε κάτι τέτοιο δεν ισχύει για την οικογένεια του Οδυσσέα.
Η διαλυμένη οικογένεια του Ακρίτη
Πόση όμως συνοχή παρουσιάζει και η οικογένεια του Ακρίτη; Είναι, δυστυχώς, κι αυτή διαλυμένη, όπως και του Οδυσσέα. Ο Ακρίτης κι αυτός βρίσκεται μίλια μακριά από το σπίτι του και αγνοείται η τύχη του από τους δικούς του. Ξαφνικά χλιμιντρίζει ο μαύρος του (το άλογό του) και ο Ακρίτης συμπεραίνει πως παντρεύουν την καλή του (εξωλογικό, μυθικό στοιχείο). Καβαλικεύει τον μαύρο του και με μια βιτσιά τον πάει σαράντα μίλια. Εκεί συναντά τον πατέρα του, που κλαδεύει τ' αμπέλι (το ίδιο κάνει και ο Λαέρτης μακριά από το παλάτι του στην Ιθάκη).
- Καλώς τα κάνεις, γέροντα, και τίνος είν' τ' αμπέλι;
-Της ερημιάς της σκοτεινιάς, του γιου μου του φευγάτου. Σήμερα της καλίτσας του της δίνουν άλλον άντρα.
Ο Ακρίτης ρωτά το γέροντα (πατέρα του), αν θα προφτάσει το γάμο. Εκείνος του απαντά: "Αν έχεις γρήγορο άλογο στο σπίτι τους προφτάνεις, κι αν είν' οκνός ο μαύρος στην εκκλησιά τους βρίσκεις".
Ο Ακρίτης "δίνει βιτσιά του μαύρου του και πάει σαράντα μίλια". Εκεί που φτάνει συναντά τη γερόντισσα μητέρα του να καλλιεργεί τον κήπο της, η οποία του αποκρίνεται όπως και ο πατέρας του. "Αν έχεις γρήγορο άλογο στο σπίτι τους προφτάνεις και αν είν' οκνός ο μαύρος σου στην εκκλησιά τους βρίσκεις". (Το ίδιο κάνει και η Αντίκλεια, η μητέρα του Οδυσσέα, όταν τον συναντά στον Άδη. Τον προτρέπει να φύγει γρήγορα από το σκοτεινό Άδη (α+ορώ), για να φτάσει στην Ιθάκη, όπου κυβερνά με επιτυχία το νησί ο γιος του Τηλέμαχος (ψέμα της γιαγιάς, για να ευχαριστήσει τον ταλαιπωρημένο γιο της).
Ο Ακρίτης "δίνει βιτσιά του αλόγου του, στη χώρα κατεβαίνει". Η κόρη, που άκουσε το χλιμίντρισμα του αλόγου, καταλαβαίνει. Προσποιείται πως έφτασε ο αδελφός της από τα ξένα και πάει να τον κεράσει.
Ο Ακρίτης, χωρίς να χάσει καιρό και λόγια, βάζει στο άλογό του την καλή του, και, δίνοντας βιτσιά του μαύρου του, πάει χίλια μίλια.
Ο παρά λίγο αναγκαστικός γάμος της καλής του ματαιώθηκε. Ο μαύρος του έκανε το θαύμα του και το αγαπημένο ζευγάρι έφυγε μακριά, για να χαρεί την ευτυχία και την αγάπη του, η οποία δοκιμάστηκε σκληρά.
Κοινά στοιχεία και διαφορές στα δύο έργα
Και στα δύο έργα κεντρικό θέμα είναι ο γάμος των γυναικών Οδυσσέα και Ακρίτη με άλλον άντρα, ο οποίος τελικά ματαιώνεται με την επέμβαση των ανδρών τους και ξανασμίγουν τα ζευγάρια, ύστερα από σκληρή δοκιμασία. Ο Ακρίτης παίρνει την καλή του και φεύγει μακριά, ενώ ο Οδυσσέας απαλλάσσει την Πηνελόπη από το γάμο που δεν ήθελε, αφού προηγουμένως έχει σκοτώσει τους μνηστήρες και έτσι ξανακερδίζει τη γυναίκα και το θρόνο.
Αν τα μέλη της οικογένειας του Οδυσσέα ζουν μακριά το ένα από το άλλο, φαίνεται το ίδιο να συμβαίνει και με τους γονείς του Ακρίτη, που ζουν μακριά ο πατέρας του από τη μητέρα του, χωρίς να δίνεται καμιά πληροφορία για την αιτία του χωρισμού τους, αν και οι γονείς τρέφουν μεγάλη αγάπη για το γιο τους και τη νύφη τους. Την περιβάλλουν με συμπάθεια και αγάπη και δείχνουν κατανόηση απέναντί της.
Στο δημοτικό τραγούδι δε γίνεται η επανασύνδεση της ευρύτερης οικογένειας, αφού το αγαπημένο ζευγάρι με το μαυρό του πάει χίλια μίλια, για να ζήσει μαζί ευτυχισμένο. Αντίθετα στην Οδύσσεια, η ευρύτερη οικογένεια του Οδυσσέα, με την επιστροφή του Λαέρτη στο παλάτι, ξανασμίγει και ζουν εκείνοι καλά κι εμείς καλύτερα, για να θυμηθούμε και την επωδό των παραμυθιών.
Κοινό σημείο ακόμη οι βασανισμένοι και πικραμένοι γονείς και στα δύο έργα από την τύχη των παιδιών τους, που ίσως είναι ένας λόγος που δικαιολογεί τη διάλυση της οικογένειας. Κοινό γνώρισμα ανάμεση στην Πηνελόπη και την κόρη είναι ότι οδηγούνται σε γάμο με άλλον ύστερα από ισχυρή πίεση μνηστήρων και Τηλέμαχου για την πρώτη και συγγενών και φίλων για τη δεύτερη. Διαφέρουν όμως σε τούτο, ότι η κόρη έχει αποδεχτεί το γάμο, ενώ η Πηνελόπη τον καθυστερεί ή τον διαπραγματεύεται.
Η κόρη διαθέτει ευφυία και ευγένεια όπως και η συνετή Πηνελόπη.
Το τραγούδι αλλά και το έπος έχουν μέσα τους πολλά υπερλογικά στοιχεία, τα οποία είμαστε αναγκασμένοι να αποδεχτούμε, αφού αλλιώς με τη λογική μόνο δεν μπορεί να λειτουργήσει η τέχνη και στην περίπτωσή μας η λογοτεχνία.
Και τα δύο έργα εχουν ευχάριστο τέλος, αφού προηγουμένως τα πρόσωπα δοκιμάστηκαν σκληρά. Τελικά αποκαθίσταται και πάλι η τάξη και η γαλήνη στις οικογένειες και δικαιώνεται η δύναμη της αγάπης.
Από την ανάγνωση των δύο έργων νομίζουμε πως το δημοτικό τραγούδι δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να μιμείται ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, γεγονός που αποδεικνύει τη συνέχεια της ελληνικής παράδοσης, η οποία εξακολουθεί να συγκινείται και να εμπνέεται από την Οδύσσεια και γενικότερα από την αρχαία ελληνική παράδοση. Στα δύο έργα δε θα πρέπει να παραβλέψουμε τη μεγάλη αγάπη που τρέφουν για τις γυναίκες τους τόσο ο Ακρίτης όσο και ο Οδυσσέας. Και οι δύο βρίσκονται μακριά, πλην όμως υπερνικούν εμπόδια, δυσκολίες και φτάνοντας έγκαιρα, σώζουν τις αγαπημένες τους από ένα γάμο που δεν τον θέλουν αλλά η ανάγκη τους τον επιβάλλει.
Άξιο παρατήρησης είναι πως στην Οδύσεια η παρουσία και η βοήθεια του θεού είναι δεδομένη, ενώ στο συγκεκριμένο δημοτικό τραγούδι, παρόλο ότι ο ήρωας προσεύχεται σαν χριστιανός και ζητά τη βοήθεια του θεού, στην πράξη φαίνεται πως κατορθώνει θαυμαστά έργα κυρίως με τη βοήθεια και τη συνεργασία του μαύρου του.
Ο μαύρος ενεργεί σαν άνθρωπος που καταλαβαίνει τον καβαλάρη και λειτουργούν άλογο και άνθρωπος σαν μια ψυχή και θαυματουργούν.
Στην Οδύσσεια ο Οδυσσέας γνωρίζει τη μοίρα του, του την φανέρωσε ο Τειρεσίας, όταν κατέβηκε στο σκοτεινό Άδη. Η επάνοδος όμως στην πατρίδα επιτυγχάνεται με την προσπάθεια του ήρωα αλλά και τη βοήθεια της Αθηνάς, ενώ και ο Ακρίτης πετυχαίνει το ίδιο με τη βοήθεια του δικού του θεού αλλά κυρίως επικοινωνώντας με τον μαύρο του και το ένστικτό του. Διπλή η σημασία του χλιμιντρίσματος του αλόγου. Για τον Ακρίτη σημαίνει "παντρεύουν την καλή μου", ενώ για τη γυναίκα του "έφθασε και με περιμένει ο άντρας μου".
Ο ανώνυμος Ακρίτης και η ευγενική χωρίς όνομα κόρη, μέσα στην ανωνυμία τους, εκπροσωπούν έναν ολόκληρο λαό που αγωνίζεται για την πατρίδα, τη γυναίκα, την οικογένεια.
Μια τελευταία παρατήρηση. Στην Οδύσσεια όλα τα πρόσωπα έχουν το όνομά τους: Οδυσσέας, Πηνελόπη, Λαέρτης, Τηλέμαχος, ενώ στο ακριτικό τραγούδι τα πρόσωπα είναι χωρίς όνομα. Ο λαός δίνει σ' αυτά μόνο τις ιδιότητές τους: Ακρίτης, κόρη, πατέρας, μητέρα κτλ., χωρίς αυτό να μειώνει τη μαγεία της τέχνης που συγκινεί, ψυχαγωγεί , φρονιματίζει και διδάσκει.
Η επίδραση των Ομηρικών επών στο δημοτικό τραγούδι είναι εντυπωσιακή. Δείχνει, το επαναλαμβάνουμε, τη συνέχεια του ελληνισμού και την παραγωγή αξιόλογων έργων που εμπνέεται ο ελληνικός λαός, γιατί πιστεύει πως δεν κάνει τίποτε παραπάνω από το να χαίρεται από τα αριστουργήματα του μεγάλου ποιητή και να τα μιμείται όσο μπορεί, για να τέρψει, να ψυχαγήσει και να διδάξει κι αυτός με τη σειρά του. Έτσι συνεχίζεται η παράδοση, όταν η κάθε γενιά επιλέγει τα καλύτερα στοιχεία της προηγούμενης, τα προωθεί και τα κάνει γνωστά στη γενιά της και αφήνει προοπτική συνέχειας για τις γενιές που θ΄ακολουθήσουν. Και στα δύο έργα μπορεί να φαίνεται πως το αδύνατο στοιχείο στη ζωή είναι η γυναίκα, πλην όμως η αγάπη του άντρα γι' αυτήν του δίνει δύναμη και ξεπερνά εμπόδια, για να τη βοηθήσει. Από τις γυναίκες των δύο έργων επισημαίνουμε πως και οι τρεις με όποια προβλήματα κι αν αντιμετωπίζουν μένουν ριζωμένες στο σπίτι τους. Στο σπίτι η γυναίκα του Ακρίτη, στο παλάτι η βασίλισσα Πηνελόπη, στον κήπο του σπιτιού της η μητέρα του Ακρίτη. Και κάτι τελευταίο οι γονείς τόσο του Οδυσσέα, όσο και του Ακρίτη είναι άνθρωποι πληγωμένοι από την απουσία των παιδιών τους. Τους σκέφτονται με αγάπη και κατανόηση, την ίδια αγάπη και συμπάθεια εκφράζουν και για τις νύμφες τους.
Όλοι είναι παιδιά τους και αξίζουν τη συμπάθεια και την αγάπη τους.
Δ. Κ. Αραμπατζής
