Ο μακεδονικός στρατός στα χρόνια

του Φιλίππου Β΄και του Μεγαλέξανδρου

Η ιδέα της  Πανελλήνιας εκστρατείας κατά των Περσών

Η ιδέα μιας Πανελλήνιας εκστρατείας κατά των Περσών δεν ήταν του Φιλίππου. Ήταν γνωστή από τα παλιότερα χρόνια. Πρώτος  την υποστήριξε ο σοφιστής Γοργίας σε λόγο του στον ιερό χώρο της Ολυμπίας στα τέλη του 5^ου π.Χ. αιώνα. Εκεί ακούστηκε για πρώτη φορά η πρόταση της δημιουργίας μιας ισχυρής κεντρικής εξουσίας που θα ένωνε τους διχασμένους Έλληνες κατά των βαρβάρων, ώστε να τερματιστεί η υποταγή των ελληνικών πόλεων της Μ. Ασίας και της Κύπρου στην περσική αυτοκρατορία. Αργότερα η ιδέα αυτή επανήλθε με το ρήτορα Ισοκράτη το 344 π.Χ., την οποία  υπέδειξε στο Φίλιππο Β ΄με επιστολή προς αυτόν. 

«Φημί γαρ χρήναι σε των μεν ιδίων μηδενός αμελήσαι, πειραθήναι δε διαλλάξαι την τε πόλιν των Αργείων και την Λακεδαιμονίων και την Θηβαίων και την ημετέραν. Ην γαρ ταύτας συστήσαι δυνηθής,

ώς και τας άλλας ομονοείν ποιήσεις, άπασαι γαρ εισιν υπό ταις ειρημέναις, και καταφεύγουσι, όταν φοβηθώσιν, εφ΄ην αν τύχωσι τούτων, και τας βοηθείας εντεύθεν λαμβάνουσιν, ώστ’ εάν τέτταρας μόνον πόλεις ευ φρονείν πείσης, και τας άλλας πολλών κακών απαλλάξεις( Ισοκρ.Φίλιππος 31).

Ο Ισοκράτης του ζητούσε να συμφιλιώσει τις τέσσερις πόλεις μεταξύ τους και να ηγηθεί μιας Πανελλήνιας εκστρατείας κατά των Περσών.

Εκείνος ενστερνίσθηκε την ιδέα αυτή, γι’αυτό, όταν μετά το 344 π.Χ., κύριος πια των ορυχείων του Παγγαίου, έκοψε τους χρυσούς στατήρες, απέβη και οικονομικά ισχυρός, άρχισε να κινείται με περισσότερη σιγουριά προς την υλοποίηση της ιδέας αυτής, πλην όμως διαπίστωνε πως, για να γίνει πραγματικότητα η υπόδειξη του Ισοκράτη και το δικό του όνειρο, θα έπρεπε να διαθέτει και ένα ισχυρό στρατό, καλά οργανωμένο και άρτια γυμνασμένο.

Γι’ αυτό έστρεψε τη φροντίδα του στην οργάνωση και εκπαίδευση του στρατού του, που είχε αρχίσει να ετοιμάζει σχεδόν από τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, παράλληλα όμως επιδίωξε να αυξήσει και τον αριθμό των ανδρών που θα υπηρετούσαν στο στρατό αυτό.

Πρέπει να ομολογήσουμε πως η οργάνωση και η εκπαίδευση του στρατού της Μακεδονίας ήταν καθαρά έργο του Φιλίππου, το οποίο συνέχισε και βελτίωσε ο γιος και διάδοχός του Αλέξανδρος Γ΄ ο Μακεδών, ο Μέγας Αλέξανδρος.

 Με τον αναδιοργανωμένο αυτό στρατό φιλοδοξούσε ο γιος του Αμύντα και της Ευρυδίκης, ο Φίλιππος Β΄, να ισχυροποιήσει τη στρατιωτική, πολιτική και οικονομική δύναμη της Μακεδονίας, να ενώσει υπό το σκήπτρο του όλους τους  Έλληνες και να τους οδηγήσει στην Ανατολή εναντίον των Περσών, που επί αιώνες τώρα απειλούσαν και έβλαπταν  τον ελληνισμό.

Μετά από αγώνες πολλούς και πετυχημένες διπλωματικές ενέργειες τελικά κατόρθωσε στο συνέδριο της Κορίνθου οι ελληνικές πόλεις, πλην ορισμένων, να αναθέσουν σ’ αυτόν την αρχηγία της εκστρατείας κατά των Περσών, γεγονός που δραστηριοποίησε το Μακεδόνα βασιλιά να φέρει σε πέρας  την εντολή των Πανελλήνων, την οποία, δυστυχώς, δεν μπόρεσε να εκπληρώσει. Του την στέρησε το δολοφονικό χέρι του Παυσανία!

Η Μακεδονική Φάλαγγα

Στην προσπάθειά του να αναδιοργανώσει το στρατό του και τη διοίκηση του κράτους του ο Φίλιππος Β΄ χώρισε τη Μακεδονία σε 12 στρατιωτικές περιφέρειες, για να διευκολύνεται στη διακυβέρνηση της χώρας αλλά και της στρατολογίας. Όρισε να προσφέρει η καθεμιά από τις περιφέρειες αυτές στο μακεδονικό στρατό μια μονάδα ιππικού, μια μονάδα πεζικού και μια μονάδα ελαφρά οπλισμένη. Δημιούργησε μια νέα στρατιωτική μονάδα, τη γνωστή πια σε όλους Μακεδονική Φάλαγγα, της οποίας η άρτια εκπαίδευση των στρατιωτών της επέτρεπε στη φάλαγγα να μετασχηματίζεται γρήγορα και να αντιμετωπίζει αποτελεσματικότερα το στρατό του αντιπάλου.Η φάλαγγα αυτή αποτέλεσε το φοβερό όπλο κρούσης του Μακεδόνα βασιλιά.

Στη μακεδονική φάλαγγα υπηρετούσε ένας συγκεκριμένος αριθμός  στρατιωτών. Ο κάθε οπλίτης έφερε ένα μακρύ δόρυ 6-7 μέτρων, τη σάρισα, ήταν άριστα γυμνασμένος και πειθαρχημένος, αφού αυτά τα δυο προσόντα, πέραν από την ανδρεία του, ήταν τα βασικά πλεονεκτήματα της φάλαγγας. Οι άνδρες της φάλαγγας αποτελούσαν ένα συμπαγές σώμα του οποίου οι λόγχες προείχαν από τους στρατιώτες της πρώτης γραμμής 5 μέτρα, προκαλώντας έτσι τον τρόμο στον εχθρό.

 Λέγεται πως η μικρότερη μονάδα, που μπορούσε να δράσει και μόνη της στο στρατό του Αλέξανδρου  ήταν ο λόχος. Το λόχο αποτελούσαν 512 άνδρες, οι οποίοι παρατάσσονταν σε 16 στοίχους με μέτωπο 32 ανδρών και βάθος 16 και σχημάτιζαν ένα τετράγωνο 512 στρατιωτών,  με επικεφαλής τους το λοχαγό. Τη μονάδα αυτή συχνά ονόμαζαν και πεντακοσιαρχία, και το διοικητή της πεντακοσίαρχο. Τρεις (3) πεντακοσιαρχίες αποτελούσαν το τάγμα ή την τάξη, δηλαδή1536 άνδρες, τη μεγαλύτερη μονάδα δράσης του στρατού.

Κάθε τάξη διοικούνταν από ταξίαρχο ή στρατηγό και έπαιρνε συνήθως το όνομα του ταξίαρχου ή στρατηγού της ή το όνομα της περιοχής από όπου προέρχονταν οι άνδρες της μονάδας αυτής,  όπως π.χ Τυμφαία τάξη, Εορδαία τάξη κτλ.

Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της Μακεδονικής φάλαγγας

Οι δυνατότητες της μακεδονικής φάλαγγας στη μάχη ήταν πολλές, εφόσον αυτή απαρτιζόταν από καλά γυμνασμένους στρατιώτες. Η φάλαγγα μπορούσε να παρατάσσεται κατά μέτωπο, λοξά ή να σχηματίζει τετράγωνο. Ήταν αρκετά αρραγής και δυσκολοπολέμητη. Είχε τρομερή δύναμη κρούσης αλλά μόνο σε ομαλό έδαφος μπορούσε να χρησιμοποιηθεί με επιτυχία. Είχε, βέβαια, κι ένα βασικό μειονέκτημα. Ήταν ευάλωτη από τα πλευρά της, γι’ αυτό συνοδευόταν από μια δύναμη ιππικού, για να εξουδετερώνει το μειονέκτημα αυτό.

Άλλωστε, είναι γνωστό πως η μακεδονική φάλαγγα δε χρησιμοποιήθηκε από τον Αλέξανδρο στη μάχη του Γρανικού, λόγω του ποταμού, ούτε και στη μάχη της Ισσού, παρά την παράταξή της για μάχη, εξ αιτίας του ανωμάλου εδάφους. Θριάμβευσε όμως στη μάχη των Γαυγαμήλων, διότι το έδαφος ήταν αμμώδες και ομαλό, όπως και στις μάχες στον Ύφαση ποταμό. Το ότι παρέταξε τη φάλαγγα για μάχη στην Ισσό μας το αναφέρει ο ιστορικός του Αλέξανδρου Καλλισθένης, πληροφορία όμως που περιέχεται σε ένα από τα έργα του Πολύβιου.

Αμέσως, αφού αναπτύχθηκαν σε ανοιχτό σχηματισμό, ο Αλέξανδρος αναδιέταξε το στρατό του και δόθηκε σε όλους διαταγή να παραταχθούν σε φάλαγγα αρχικά σε βάθος 32 ανδρών, για να μεταπέσει αργότερα στους 16 και, τέλος, καθώς προσέγγιζε τον εχθρό στους 8.

Στη φάλαγγα οι οπλίτες τοποθετούνταν ο ένας δίπλα στον άλλο, σχηματίζοντας έναν αδιαπέραστο προστατευτικό τοίχο με τις ασπίδες τους, αφού οι ώμοι των στρατιωτών ακουμπούσαν μεταξύ τους. Η ασπίδα του κάθε οπλίτη προστάτευε και το μισό σώμα του διπλανού του. Αυτό σήμαινε πως ο κάθε οπλίτης ήταν υπεύθυνος και για την ασφάλεια του διπλανού του, οπότε, αν κάποιος δείλιαζε ή για κάποιο άλλο λόγο δε συντονιζόταν με την ομάδα και το διπλανό του, να κινδυνεύει η συνοχή ολόκληρης της φάλαγγας.

Πίσω από την πρώτη γραμμή των οπλιτών παρατάσσονταν οι άλλοι πολεμιστές σε βάθος 8 αντρών ή και περισσοτέρων. Αυτό καθορίζετο από το έδαφος, από τη δύναμη του αντιπάλου που είχε να αντιμετωπίσει και από άλλους λόγους. Οι 3-4 πρώτες γραμμές είχαν τα δόρατα(σάρισες) στραμμένα προς τον εχθρό και τον απειλούσαν, ενώ οι άνδρες των τελευταίων σειρών είχαν τα δόρατά τους στραμμένα προς τα άνω, για να μην τραυματίσουν αυτούς που βρίσκονταν στις προηγούμενες σειρές, αλλά και για να αλλάζουν εύκολα σχήμα προκειμένου να αντιμετωπίζουν τον εχθρό που θα τους απειλούσε από άλλη πλευρά..

 Ο Φίλιππος γύμναζε εντατικά το στρατό του και επεδίωκε να επιβάλει σ΄αυτόν αυστηρή πειθαρχία, γιατί πίστευε πως μ’ αυτή θα μπορούσε τον καταστήσει αξιόμαχο. Τη στρατηγική του Μακεδόνα βασιλιά διέκρινε η ταχύτητα στις ενέργειες, η τόλμη και ο αιφνιδιασμός, Ο Φίλιππος ήταν απρόβλεπτος στις κινήσεις του, κάτι που διακρίνουμε αργότερα και στον Αλέξανδρο

Ο Αιμίλιος Παύλος, ο ρωμαίος στρατηγός, αναφερόμενος στη μακεδονική Φάλαγγα, που συνήθως τη συγκροτούσαν ελεύθεροι επαγγελματίες της Μακεδονίας και αποτελούσε το φόβο και  τρόμο στους αντιπάλους της, μιλά με θαυμασμό γι’ αυτήν και λέει: «…μηδέν εωρακέναι φοβερώτερον και δεινότερον φάλαγγος μακεδονικής». «Δεν έχω δει κάτι φοβερότερο και τρομερότερο από τη μακεδονική φάλαγγα» (Πολύβιος).

Διαπιστώνουμε, λοιπόν, πως η Μακεδονική φάλαγγα, για να είναι αποτελεσματική και να εκπληρώνει το σκοπό της, έπρεπε να δίνει μάχες μόνο σε επίπεδο έδαφος, γιατί εκεί είχε τη δυνατότητα να μετασχηματίζεται ανάλογα με τις συνθήκες της στιγμής και να αντιμετωπίζει με επιτυχία τον εχθρό, να στελεχώνεται από άριστα εκπαιδευμένους πεζεταίρους και να διοικείται από υψηλής ποιότητας ηγέτες.

 Για να μην είναι όμως ευάλωτη από τα πλευρά, το αδύναμο στοιχείο της, υποστηριζόταν πάντοτε από μια ικανή δύναμη ιππικού. Μ’αυτό το στρατό ο Φίλιππος σύντριψε τους εχθρούς του στο εξωτερικό αλλά και τους στρατούς των εχθρικών προς τη Μακεδονία πόλεων της Ελλάδας που αντιδρούσαν στην πολιτική του. Με την ίδια οργάνωση και εκπαίδευση του στρατού νίκησε και ο Μέγας Αλέξανδρος τους Πέρσες και τους άλλους λαούς της Ασίας και πραγματοποίησε το ακατόρθωτο, να επεκτείνει δηλαδή την επικράτειά του ως τα πέρατα του κόσμου, κονιορτοποιώντας στρατούς μεγάλους με ένδοξη ιστορία και επιτυχίες στα πεδία των μαχών.

Το σώμα των Πεζεταίρων

Το σώμα αυτό αριθμούσε 9000 άνδρες. Ήταν χωρισμένοι σε έξι τάγματα ή τάξεις. Το κάθε τάγμα(1536 άνδρες) είχε 3 λόχους(512χ3). Ο κάθε λόχος είχε 512 άνδρες, η κάθε τάξη 1536 άνδρες, σύνολο 9 χιλιάδες άνδρες. Αρχηγοί των τάξεων αυτών ήταν: ο  Κοίνος, ο γιος του Πολυκράτη, ο Περδίκκας, ο γιος του Ορόντη, ο Κρατερός, ο γιος του Αλεξάνδρου, ο Μελέαγρος, ο γιος του Μενέλαου, και ο Αμύντας αδελφός του Σιμμία. Ο τελευταίος αντικαθιστούσε τον Αμύντα, που απουσίαζε στη Μακεδονία για στρατολογία. Τα τάγματα αυτά παρατάσσονταν στη μάχη πάντα σύμφωνα με την αρχαιότητα. ΄Ισως να γινόταν κάποια εξαίρεση στη μονάδα του Κοίνου, εξαίρετη μονάδα, η οποία παρετάσσετο τιμητικά πρώτη στα δεξιά των άλλων, όπως διαπιστώνουμε από την παράταξη  στην Ισσό και στα Γαυγάμηλα. (Αρριανός)

Οργάνωση του iππικού

Για την οργάνωση του ιππικού ίσχυε το ίδιο. Το σώμα του ιππικού ήταν χωρισμένο σε 8 ίλες, η κυριότερη από τις οποίες ήταν  η βασιλική, που συνιστούσε την εμπροσθοφυλακή του στρατεύματος και κατείχε τιμητική θέση στην παράταξη της μάχης. Παρετάσσετο στο δεξιό της παράταξης όπου ήταν και η θέση συνήθως του Αλέξανδρου, όπως αναφέρει και ο Αρριανός (Αλεξ.Ανάβασις, βιβλ. 2, κεφ.10,3) «Όταν όμως ο Αλέξανδρος έφθασεν εις απόστασιν βολής τόξου, πρώτοι οι περί τον Αλέξανδρον και ο ίδιος ο Αλέξανδρος, ο οποίος ήτο ταγμένος επί της δεξιάς πτέρυγος, εισώρμησαν ταχέως εις τον ποταμόν δια να εμπνεύσουν τρόμον εις τους Περσας με τη σφοδρότητα της επιθέσεώς των, ώστε να υποστούν ολίγας φθοράς από τους Πέρσας τοξότας, όταν συμπλακούν μαζί των. Και όλα συνέβησαν όπως τα υπολόγιζεν ο Αλέξανδρος».

   Στις τάξεις της βασιλικής ίλης υπηρετούσαν οι βασιλικοί εταίροι. Η βασιλική ίλη είχε διπλάσιους άνδρες από τις 7 άλλες ίλες. Κάθε μια από τις επτά υπόλοιπες ίλες αριθμούσε 200 με 225 λογχοφόρους ιππείς, που παρατάσσονταν στα αριστερά της βασιλικής.

Λέγεται πως και το θεσσαλικό ιππικό, που αποτελούνταν από 1800 ιππείς, χωριζόταν κι αυτό σε 8 ίλες(1800:8=225) και ήταν οργανωμένο όπως και το Μακεδονικό. Ήταν αυτό που πολέμησε γενναία και απέκρουσε τη επίθεση του περσικού ιππικού στη μάχη της Ισσού, το οποίο τελικά αποδεκάτισε κατά τη φυγή του, αλλά και στα Γαυγάμηλα αποτέλεσε τη σωματοφυλακή του Παρμενίωνα στην αριστερή πτέρυγα της παράταξης.

Σημειώνουμε πως ο αρχηγός της τάξης, δηλαδή ο ταξίαρχος ή στρατηγός, δεν ήταν αναγκαίο να προέρχεται από την ίδια περιοχή από όπου προέρχονταν οι άνδρες της τάξης, αφού στη θέση αυτή ο βασιλιάς τοποθετούσε ανθρώπους που αυτός θεωρούσε ικανούς και κατάλληλους.

Στα χρόνια του Αλέξανδρου γνωρίζουμε ότι οι ταξιαρχίες(τάξεις) του Αλέξανδρου, όταν διαίρεσε το στρατό σε δύο μέρη, το δικό του στρατό στη Μ. Ασία και το στρατό του Αντίπατρου, που άφησε στην Ευρώπη, ήταν 14.

Αργότερα πληροφορούμαστε πως οι τάξεις του στρατού του ήταν 8 και υπηρετούσαν ως αρχηγοί μεγάλα ονόματα του μακεδονικού στρατού. Ο Περδίκκας από την Ορεστίδα και ο Πολυπέρχων από την Τυμφαία, είχαν το βαθμό του ταξίαρχου και διοικούσαν τις ταξιαρχίες αυτές, ενώ άλλοι δυο ταξίαρχοι, ο Κρατερός από την Ορεστίδα και ο Αμύντας από την Τυμφαία, διοικούσαν ταξιαρχίες που οι άνδρες τους προέρχονταν από άλλες περιοχές.

Ο τρόπος παράταξης του στρατού και η θέση του Αλέξανδρου στην παράταξη

Ένας στρατός, όσο καλά οργανωμένος κι αν είναι, όπως ο μακεδονικός, αν δε διοικείται την ώρα της μάχης από ηγέτες ικανούς, δεν μπορεί να είναι απόλυτα σίγουρος για τη νίκη του επί του αντιπάλου, γι’ αυτό ο Αλέξανδρος τοποθετούσε ικανούς στρατηγούς στις μονάδες αυτές, ενώ οι αξιωματικοί του όλοι προέρχονταν από αριστοκρατικές οικογένειες της Μακεδονίας.

Κατά την παράταξη του μακεδονικού στρατού για μάχη πάντοτε τη δεξιά πτέρυγα του στρατού κρατούσε ο Αλέξανδρος και δίπλα του αριστερότερα παρατάσσονταν οι άλλοι στρατηγοί. Την αριστερή πτέρυγα της παράταξης κατείχε και διοικούσε πάντοτε ο έμπειρος στρατηγός του Παρμενίων.

Οι διαταγές μεταδίδονταν από τον Αλέξανδρο με ένα σάλπισμα από τους σαλπιγκτές. Στόχος του Αλέξανδρο στη μάχη ήταν να προχωρεί ο στρατός του σε λοξή φάλαγγα, για να διασπά τις γραμμές του εχθρού, καθώς ο εχθρικός στρατός θα προσπαθούσε να κυκλώσει τον πάντα ολιγάριθμο μακεδονικό στρατό. Η προσπάθεια αυτή του εχθρικού ιππικού να υπερκεράσει το μακεδονικό το απομάκρυνε από το κέντρο, συνήθως έχανε την επαφή του μ’ αυτό και εκείνη τη στιγμή εξαπέλυε επίθεση ο Αλέξανδρος με το ιππικό του και έμπαινε σφήνα στο αδύνατο σημείο του εχθρού, έκοβε στα δύο τον εχθρικό στρατό και τον προσέβαλλε πια και από τα πλευρά. 

Χαρακτηριστική και διαφωτιστική είναι η περιγραφή που μας προσφέρει ο Αρριανός για τον τρόπο παράταξης του στρατού από τον Αλέξανδρο λίγο πριν από τη μάχη στα Γαυγάμηλα (331 π.Χ.).. 

Οι δύο αντίπαλοι στρατοί έχουν πλησιάσει πολύ κοντά. Δεν τους χωρίζει παρά ένα διάστημα στον κάμπο των Γαυγαμήλων 5 χιλιομέτρων και ο Αλέξανδρος παρέταξε το στρατό του κατά τον εξής τρόπο..

«Τη δεξιά πτέρυγα κατείχαν οι εταίροι ιππείς, των οποίων είχε προταχθεί η βασιλική ίλη ιππικού, με αρχηγό τον Κλείτο, γιο του Δρωπίδου. Δίπλα του η ιππική ίλη του Γλαυκίου, κατόπιν του Αρίστωνος, μετά του Ηρακλείδη, του Δημητρίου, γιου του Αλθαιμένη και του Μελέαγρου. Τελευταία από τις βασιλικές ίλες παρατάχθηκε η ίλη του Ηγέλοχου, γιου του Ιππόστρατου. Ολόκληρου του ιππικού των εταίρων αρχηγός ήταν ο Φιλώτας, ο γιος του Παρμενίωνα.

Από τη Μακεδονική φάλαγγα, μετά από το ιππικό, πρώτη παρατάχθηκε η  Μακεδονική φρουρά των ασπιδοφόρων- υπασπιστών με αρχηγό τους το Νικάνορα, γιο του Παρμενίωνα. Ακολουθούσαν το τάγμα του Κοίνου, γιου του Πολεμοκράτη, μετά η τάξη του Περδίκκα, γιου του Οροντη, κατόπιν η τάξη του Μελέαγρου, γιου του Νεοπτόλεμου, κατόπιν του Πολυσπέρχοντα, γιου του Σιμμία, στη συνέχεια του Αμύντα, γιου του Ανδρομένη. Αρχηγός της τελευταίας ήταν ο Σιμμίας, διότι ο Αμύντας είχε αποσταλεί στη Μακεδονία για στρατολογία.

Την αριστερή πτέρυγα της Μακεδονικής φάλαγγας κατείχε η τάξη του Κρατερού, γιου του Αλέξανδρου, ο οποίος ήταν αρχηγός της αριστεράς πτέρυγας των πεζών. Δίπλα του είχαν ταχθεί οι σύμμαχοι ιππείς υπό τον Ερίγυιο, γιο του Λαρίχου, και προς την πλευρά της αριστεράς πτέρυγας παρετάχθη το Θεσσαλικό ιππικό, υπό τη διοίκηση του Φιλίππου, γιου του Μενέλαου.

Ολοκλήρης της αριστεράς πτέρυγας αρχηγός ήταν ο Παρμενίων του Φιλώτα και περί αυτόν παρέμαναν περιστρεφόμενοι ιππείς των Φαρσάλων, αλλά και οι περισσότεροι και άριστοι ιππείς του Θεσσαλικού ιππικού.

 Είναι γνωστό πως ο Δαρείος παρέταξε απέναντι στον Αλέξανδρο ένα τεράστιο στρατό  και ότι ο ίδιος, σε αντίθεση με τον Αλέξανδρο, κατείχε πάντα το μέσο της παράταξης του στρατού του. Και όπως λέει ο Ξενοφών «…ότι Πέρσαι βασιλείς και άρχοντες κατείχον πάντοτε το μέσον της όλης παρατάξεως δια μεγαλυτέραν ασφάλειαν, δια να είναι θεατοί από ολόκληρον την στρατιάν και δια να εκτελούνται αι διαταγαί των εξ ίσου εις την αριστεράν και δεξιάν πτέρυγα του στρατεύματος»

Ο Αρριανός όμως που περιγράφει τον τρόπο παράταξης των στρατευμάτων των δύο αντιπάλων προσφέρει στον αναγνώστη και μια πληροφορία για τη δράση και το φόβο που προκάλεσε στον εχθρό η Μακεδονική φάλαγγα.

«…και η Μακεδονική φάλαγγα, αδιαπέραστος από την πυκνότητα αυτής, προκαλούσε τον τρόμο με τις σάρισες και είχε ήδη εισχωρήσει βαθιά στις τάξεις του εχθρού, ώστε όλα τα δεινά να εμφανίζονται από κοινού στο Δαρείο, ο οποίος ήδη προ πολλού ήταν τρομαγμένος, πρώτος τότε γύρισε πίσω και τράπηκε σε φυγή».(Αρριανού, Αλεξ Ανάβασις, βιβλ Γ, 14,3).

Ο Δαρείος απέτυχε να νικήσει τον Αλέξανδρο και στα Γαυγάμηλα και ετράπη σε φυγή, αφήνοντας πίσω του το άρμα του, την ασπίδα, το βασιλικό του μανδύα και το τόξο του.

Η Μακεδονική Φάλαγγα  υπήρξε  άριστα οργανωμένη στρατιωτική μονάδα κρούσης σε ομαλό πεδίο και προκαλούσε το φόβο και τον τρόμο σε κάθε εχθρικό στρατό. Tο γεγονός αυτό έκανε τον Αιμίλιο Παύλο να ομολογήσει:

«…μηδέν εωρακέναι φοβερώτερον και δεινότερον φάλαγγος μακεδονικής».

Δ. Κ. Αραμπατζής