Πόση αλήθεια κρύβει ο χαρακτηρισμός της ζωής της Ευρυδίκης από τον Μ. Ανδρόνικο ως πολυτάραχης και σκανδαλώδους;

Η  Ευρυδίκη,  σύζυγος του Αμύντα Γ΄, βασιλιά της Μακεδονίας (393-370) και μητέρα του Φιλίππου Β΄, εμφανίζεται στην ιστορία ως ένα αμφιλεγόμενο πρόσωπο και ως τέτοιο το χαρακτηρίζει ο Μ. Ανδρόνικος, θεωρώντας τη ζωή της βασίλισσας “πολυτάραχη και σκανδαλώδη”.

Βέβαια, οι πληροφορίες που μας σώζονται για τη ζωή και τη δράση της Ευρυδίκης είναι λίγες και αντιφατικές. Κάποιες από αυτές συμπίπτουν με το χαρακτηρισμό του Μ. Ανδρόνικου και την ενοχοποιούν, ενώ υπάρχουν και άλλες που την απαλλάσσουν από την ενοχή. Τι πραγματικά συμβαίνει με τη βασίλισσα αυτή;

Ποια ήταν η Ευρυδίκη και πως πολιτεύθηκε στα χρόνια που ήταν βασίλισσα του μακεδονικού κράτους; Πόσο αληθινές μπορεί να είναι οι κατηγορίες εναντίον της; Πολλές οι κατηγορίες εναντίον της αλλά και άλλες τόσες που τις απορρίπτουν ως κακόβουλες και ύποπτες. Διαβάστε τα θετικά επιχειρήματα αλλά και τα αρνητικά. Κρίνετέ τα και βγάλτε το συμπέρασμά σας.

Ο Ευρυδίκη ήταν κόρη του Σίρρα και πριγκίπισσα του βασιλικού οίκου της Λύγκου. Υπήρξε η πρώτη σύζυγος του Αμύντα Γ΄, ενώ, ως δεύτερη σύζυγος του φέρεται η Γυγαία, αν και ο Παπαρρηγόπουλος τη θέλει παλλακίδα, κάτι που δεν ήταν απαγορευτικό για τους Μακεδόνες βασιλείς. Ο Αμύντας από τους δύο γάμους του απέκτησε έξι γιους και μια κόρη. Από την Ευρυδίκη απέκτησε τον Αλέξανδρο Β΄, τον Περδίκκα Γ΄, τον Φίλιππο Β΄ και την Ευρυνόη, ενώ από τη Γυγαία τον Αρχέλαο, τον Αρριδαίο και το Μενέλαο.

Ο Χάμμοντ, “Ιστορία της Μακεδονίας» Εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, τόμος 5^ος” από όπου αντλούμε τις πληροφορίες, αναφέρει ότι  η Ευρυδίκη, ως βασίλισσα Μητέρα, επηρέασε σοβαρά τον Αλέξανδρο, τον εγγονό της, και έχαιρε μεγάλης εκτίμησης στο περιβάλλον της από το γιο της Φίλιππο Β΄. Αυτή μονάχα η μαρτυρία είναι αρκετή να προδιαθέσει θετικά τον αναγνώστη ή ερευνητή απέναντι στη βασίλισσα της Μακεδονίας. Αν μάλιστα προστεθεί πως το όνομά της αναγράφεται και σε βάση αγάλματος, που αφιέρωσε η ίδια στη θεά Εύκλεια, τότε θα φανεί και η θεοσέβειά της.

 ΕΥΡΥΔΙΚΑΣΙΡΡΑΕΥΚΛΕΙΑΙ

 Η επιγραφή αυτή μεταγράφεται: Ευρυδίκα Σίρρα Ευκλεία και σημαίνει: Η Ευρυδίκη η κόρη του Σίρρα (ανέθεσε το άγαλμα αυτό) στη θεά Εύκλεια.

Ο Ανδρόνικος, από όπου αντλούμε την πληροφορία, σχολιάζει το γεγονός και αποφαίνεται:”…έχουμε δικαίωμα να υποθέσουμε πως ένα τέτοιο ανάθημα μπορεί να σχετίζεται με τη νίκη του Φιλίππου Β΄ στη Χαιρώνεια 338 π.Χ., όπου μάλιστα διακρίθηκε και ο γιος του Αλέξανδρος…η χρήσιμη πληροφορία που προκύπτει απ’ το εύρημα είναι ότι η Ευρυδίκη πρέπει να έζησε πολλά χρόνια και μετά το 346(;), την τελευταία ως τώρα μαρτυρημένη χρονολογία για την πολυτάραχη και σκανδαλώδη ζωή αυτής της γυναίκας”.(Ανδρόνικος, Βεργίνα τόμος Α΄σελ. 80).

Αλήθεια, για ποια πολυτάραχη και σκανδαλώδη ζωή μιλά ο μεγάλος αρχαιολόγος; Ποια από τις δύο απόψεις περιέχει την αλήθεια για τη βασίλισσα και ποια το ψέμα;

Η βασιλεία του Αμύντα Γ΄ (393-370 π.Χ.) υπήρξε ομολογουμένως μακρά αλλά στο μακρύ αυτό διάστημα δοκιμάστηκε επικίνδυνα πολλές φορές από τους Ιλλυριούς, τους Αθηναίους, τους Χαλκιδείς και άλλους. Ο Αμύντας Γ΄ ανήλθε στο Μακεδονικό θρόνο μετά από τη δολοφονία του Αμύντα Β΄(394-393) από το Δέρδα, έναν ακόλουθό του, για άγνωστη αιτία.

 Από τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του, αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα και κυρίως από τις επιδρομές των Ιλλυριών, οι οποίοι τελικά κατόρθωσαν να τον απομακρύνουν από το μακεδονικό θρόνο (393 π.Χ.). Επειδή όμως δεν υπήρχε επίσημος διάδοχος του  βασιλιά, οι Ιλλυριοί έβαλαν ένα βασιλιά μαριονέτα, τον Αργαίο, που κυβέρνησε λίγο χρόνο, γιατί ο Αμύντας, μετά από δύο χρόνια, με τη βοήθεια των παραδοσιακών φίλων του, τους Αλευάδες της Λάρισσας, ανέτρεψε τον Αργαίο και επανήλθε στο μακεδονικό θρόνο.

Η βασιλεία του ήταν δραματική και πολλές φορές δοκίμασε την πικρία της ήττας, όπως στην περίπτωση με την εισβολή των Χαλκιδέων, όταν (383 π.Χ.) ο Αμύντας τους ζήτησε να του επιστρέψουν τη γη, που  του είχαν αποσπάσει, φτάνοντας μάλιστα ως την Πέλλα. Αργότερα όμως, δεχόμενος τη βοήθεια μερικών θρακικών στρατευμάτων υπό την ηγεσία του Αθηναίου στρατηγού Ιφικράτη, που βρισκόταν στην υπηρεσία του βασιλιά των Οδρυσών Κότυ, αντέδρασε στο κοινό των Χαλκιδέων. Λέγεται πως αργότερα ο Αμύντας υιοθέτησε τον Ιφικράτη από υποχρέωση που ένιωθε απέναντί του. Οι Ιλλυριοί όμως επανήλθαν στο προσκήνιο, όταν απέκτησαν μεγάλη δύναμη με το Βάρδυλη. Ξαναχτύπησαν τον ανίσχυρο Αμύντα και τον νίκησαν. Τον υποχρέωσαν μάλιστα να τους πληρώνει και φόρο υποτέλειας. Ο Μακεδόνας βασιλιάς, παρόλο που ισχυροποίησε τη θέση του στο βασίλειο, όταν πέθανε το 370 π.Χ. σε προχωρημένη ηλικία, το άφησε ασθενέστερο από αυτό που παρέλαβε.

“Μετά το θάνατο του Αμύντα, γράφει ο Διόδ. Σικελιώτης, τον διαδέχθηκε στην εξουσία ο Αλέξανδρος, ο μεγαλύτερος από τους γιους του. Αυτόν τον δολοφόνησε ο Πτολεμαίος Αλωρίτης και πήρε το θρόνο, αλλά κατόπιν ο Περδίκκας απαλλάχτηκε με τον ίδιο τρόπο απ’ αυτόν κι έγινε βασιλιάς”.

Μ’ αυτόν το σύντομο και επιγραμματικό τρόπο αναφέρεται ο ιστορικός στον Αμύντα και τους διαδόχους του, χωρίς καμιά παρατήρηση, αφήνοντας να νοηθεί ότι πέθανε από φυσικό θάνατο, ενώ μιλά για δολοφονία του Αλέξανδρου Β΄από τον Πτολεμαίο Αλωρίτη, όπως και του Πτολεμαίου από τον  Περδίκκα Γ΄. Με άλλα λόγια θεωρεί φυσικό το θάνατο του Αμύντα και ομαλή την άνοδο στο θρόνο του Αλέξανδρου Β΄, ενώ παραδέχεται τη δολοφονία του Αλέξανδρου από τον Πτολεμαίο Αλωρίτη, όπως και το θάνατο του Αλωρίτη από τον Περδίκα Γ΄.

Αν όμως λάβουμε υπόψη τις πληροφορίες που αντλούμε από το λατίνο ιστορικό Ιουστίνο, τότε θα διαπιστώσουμε πως αυτές διαφέρουν σε πολλά σημεία, αν και σε κάποια σημεία συμφωνούν.

Ο Ιουστίνος ισχυρίζεται πως η Ευρυδίκη, για να προωθήσει στο Μακεδονικό θρόνο τον εραστή της Πτολεμαίο Αλωρίτη και να τον έχει κοντά της, έδωσε σ΄αυτόν ως σύζυγο την κόρη της Ευρυνόη. Όταν όμως κάποτε η Ευρυνόη αντιλήφθηκε τις σχέσεις της μητέρας της με τον άντρα της, αποκάλυψε το γεγονός στον πατέρα της. Ο Αμύντας όμως απέφυγε να δημιουργήσει ζήτημα, προφανώς από αγάπη προς την κόρη του, γι’ αυτό η Ευρυδίκη, που ήθελε να συνεχίσει τις παράνομες σχέσεις της με τον εραστή της, όταν βρήκε ευκαιρία, σε συνεργασία με τον Πτολεμαίο, δολοφόνησε τον Αμύντα, γεγονός που δεν αναφέρει ο Δ. Σικελιώτης. Το ίδιο πράττουν και άλλοι ιστορικοί που αναφέρονται στον Αμύντα και την Ευρυδίκη.

Όλοι αυτοί οι ιστορικοί, μιλώντας για τον Αμύντα, λένε: Μετά το θάνατο του Αμύντα…, που σημαίνει πως αποδέχονται το φυσικό θάνατό του.

Μετά το θάνατο, λοιπόν, του Αμύντα Γ΄ ανήλθε στο μακεδονικό θρόνο ο γιος του Αλέξανδρος Β΄. Αυτός, ενεργώντας απερίσκεπτα, ενεπλάκη σε πόλεμο ανάμεσα στις αντίπαλες δυναστείες της Θεσσαλίας, γεγονός που έδωσε την ευκαιρία στον Πτολεμαίο Αλωρίτη να αποπειραθεί το σφετερισμό του μακεδονικού θρόνου. Με την επέμβαση όμως του Πελοπίδα, που ανάγκασε τον Αλέξανδρο να του παραδώσει τον αδελφό του Φίλιππο ως όμηρο, που είχε αφεθεί ελεύθερος από τους Ιλλυριούς, πήρε το μέρος του Αλέξανδρου στη διαμάχη με τον Πτολεμαίο και προσωρινά διευθετήθηκε το ζήτημα, πλην όμως λίγο αργότερα, γράφει ο Χάμμοντ, «ο βασιλιάς Αλέξανδρος Β΄ δολοφονήθηκε  κατά τη διάρκεια μιας γιορτής, στην οποία εκτελούσαν έναν πολεμικό χορό, την τηλεσιάδα, προς το τέλος του 368 ή τις αρχές  του 367». Η πληροφορία μας ενημερώνει για το έτος δολοφονίας του Αλέξανδρου Β΄ και όχι για το δολοφόνο του. Τότε θα μπορούσαμε να δεχτούμε αληθινή την πληροφορία του Ιουστίνου. Πιο συγκεκριμένη όμως πληροφορία μας δίνει ο Σικελιώτης, που μας αποκαλύπτει το όνομα του δολοφόνου. «επί δε τούτων Πτολεμαίος ο Αλωρίτης, ο Αμύντου υιός, εδολοφόνησεν Αλέξανδρον» (15.71.1). Εννοεί, βέβαια, με τη φράση Αμύντου υιός, το γιο του Αμύντα του μικρού και όχι του Αμύντα Γ΄. Σε κάποιο άλλο απόσπασμα σώζεται και μια άλλη πληροφορία:«… χρησάμενοι οι περί Πτολεμαίον Αλέξανδρον τον Φιλίππου αδελφόν ανείλον, ως ιστορεί Μαρσύας εν τρίτω Μακεδονικών». Η πηγή αυτή θεωρεί πως υπεύθυνη για το φόνο του Αλέξανδρου ήταν η φατρία του Πτολεμαίου. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσουμε πως ο Πτολεμαίος Αλωρίτης ήταν γιος του Αμύντα Β΄του μικρού, επομένως από βασιλικό γένος.

Ο Αισχίνης όμως που αναφέρεται στον Πτολεμαίο και την Ευρυδίκη σημειώνει πως αμέσως, μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου, τέλεσε τους γάμους του με την Ευρυδίκη και αμέσως έγινε επίτροπος του ανηλίκου γιου της Ευρυδίκης Περδίκκα Γ΄. Πρόκειται, βέβαια, για μια πληροφορία υπερβολικά απίθανη.

Διαφορετική άποψη εκφράζουν για τον Πτολεμαίο Αλωρίτη τα σχόλια στον Αισχίνη, (Περί παραπρεσβείας 2,9), που σημειώνουν: Επιτροπεύσας Περδίκκου και Φιλίππου, παίδων όντων, εβασίλευσεν(ο Πτολεμαίος) έτη ε΄».

Αν  τον θεωρούσαν ένοχο για το θάνατο του Αλέξανδρου, τότε πώς του εμπιστεύθηκαν για πέντε χρόνια την αντιβασιλεία; Είναι και αυτό ένα εύλογο ερώτημα.

Μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου ο Μακεδονικός θρόνος διεκδικήθηκε από τον Παυσανία, τον οποίο υποστήριζαν οι Έλληνες του νότου. Η Ευρυδίκη, που φαίνεται ενδιαφερόταν για τον Πτολεμαίο, αναζήτησε τη βοήθεια του Αθηναίου στρατηγού Ιφικράτη και με τη βοήθειά του παραγκωνίστηκε η υποψηφιότητα του Παυσανία, πιθανώς απογόνου του Αρχέλαου, και ανακηρύχτηκε βασιλιάς της Μακεδονίας ο ανήλικος γιος της Περδίκκας Γ΄τον οποίο επιτρόπευε ο Πτολεμαίος Αλωρίτης. (Αισχίνη, Περί της παραπρεσβείας 26-29).

Αυτά είναι τα στοιχεία που αντλούμε από τις πιο αξιόπιστες πηγές. Υπάρχει όμως και μια άλλη μαρτυρία την οποία μας παρέχει ο Ιουστίνος(7,4.7-5.5.8), στου οποίου τις μαρτυρίες οφείλουμε να είμαστε επιφυλακτικοί, γιατί πολλές από αυτές σήμερα έχουν αποδειχτεί απλές φαντασιώσεις του ιστορικού.

Αν και ο Ιουστίνος αρέσκεται σε κάποιες ιστορίες αμφιλεγόμενες, αυτό δε σημαίνει ότι είναι παντελώς φανταστικές ή πλαστές, όπως τις θέλουν πολλοί ερευνητές, αλλά κάποιες αλήθειες θα πρέπει να κρύβονται μέσα σ’ αυτές. Δεν μπορεί κανείς να μην πιστέψει πως όπου υπάρχει καπνός δεν υπάρχει φωτιά. Είναι παράλογο!

Θα παραθέσουμε το κείμενο του Ιουστίνου σε μετάφραση, όπως το διασώζει ο Χάμμοντ.

Η Ευρυδίκη αφού κανόνισε το γάμο της κόρης της (Ευρυνόης με το γαμπρό της (Πτολεμαίο), επιχείρησε με τον εραστή της να δολοφονήσει τον άνδρα της και να δώσει το θρόνο σ’ αυτόν, και ο Αμύντας θα είχε πιαστεί στη σκευωρία της γυναίκας του, εάν η κόρη του (Ευρυνόη) δεν είχε αποκαλύψει τη μοιχεία της μητέρας της και τα εγκληματικά της σχέδια… Όχι πολύ καιρό έπειτα ο Αλέξανδρος έπεσε θύμα στη συνωμοσία της μητέρας του Ευρυδίκης, η οποία είχε εγκληματήσει και πριν, αλλά την είχε λυπηθεί ο Αμύντας εξαιτίας των παιδιών που είχαν μαζί, επειδή ο Αμύντας δεν μπορούσε να ξέρει ότι αυτή θα ήταν αιτία του θανάτου τους κάποια μέρα. Ο αδελφός του επίσης, ο Περδίκκας, βρέθηκε αναμεμειγμένος σε μια συνωμοσία παρομοίως προδοτική. Ήταν πραγματικά φριχτό να στερηθούν αυτά τα παιδιά τη ζωή από την ίδια τους μητέρα, εξαιτίας της λαγνείας της, μια μητέρα που ήδη την είχαν απαλλάξει από την τιμωρία που της άξιζε προηγουμένως για τα εγκλήματά της, επειδή σκέφτηκαν τα παιδιά της. Ο φόνος του Περδίκκα ήταν ακόμη φοβερότερος, επειδή ακόμα και το παιδί, ο μικρός γιος του, δεν ξύπνησε τη συμπόνια στο στήθος εκείνης της μητέρας.

Το κείμενο αυτό είναι καθαρά ένας καταπέλτης. Ούτε λίγο ούτε πολύ κατηγορεί την Ευρυδίκη ως συνεργό στο φόνο του γιου της Αλέξανδρου, για χάρη του εραστή της Πτολεμαίου. Εάν όμως λάβουμε υπόψη πως πολλά από τα σημεία κατηγορίας έχουν αποδειχτεί εντελώς φανταστικά, όπως π.χ. ο θάνατος του Περδίκκα Γ΄, αφού είναι  εξακριβωμένο πια πως ο Περδίκκας Γ΄δε δολοφονήθηκε από τη μητέρα του, όπως υποστηρίζει ο Ιουστίνος, αλλά σκοτώθηκε σε μάχη εναντίον των Ιλλυριών, μα ούτε ο Αμύντας Γ΄ δολοφονήθηκε από την Ευρυδίκη, γιατί καμιά άλλη πηγή δεν υποστηρίζει κάτι τέτοιο εκτός από αυτή του Ιουστίνου.

Πού βρίσκεται λοιπόν η αλήθεια; Μήπως κάποια στοιχεία του Ιουστίνου είναι αληθινά ή έχουν μέσα τους κάποια υπερβολή και στρέφονται κατ’ ευθείαν εναντίον της βασίλισσας, της μητέρας του Φιλίππου Β΄; Τότε  ο Φίλιππος γιατί δεν αντέδρασε σε όλες αυτές τις διαδόσεις και επικρίσεις για τη ζωή της μητέρας του και να προβεί σε διάψευση; Μήπως δεν πρόλαβε να το πράξει ή δεν ήθελε να δημιουργήσει πρόβλημα στο εσωτερικό, φοβούμενος μήπως με τα ισχυρά ερείσματα που είχε στο στρατό και στο βασιλικό περιβάλλον της η βασιλομήτορα θα δημιουργούσε προβλήματα στο κράτος, τώρα που ο ίδιος επείγονταν να εκστρατεύσει στην Περσία και γι’ αυτό προτίμησε να απαντήσει στους επικριτές της με την αναπάντεχη ενέργειά του, να μεταβαπτίσει δηλαδή τη νέα του σύζυγο Κλεοπάτρα σε Ευρυδίκη, δείχνοντας με την πράξη του αυτή πόσο πιστεύει και υπολογίζει τις συκοφαντίες των εχθρών του;

Με τον τρόπο αυτό μπορεί ο Φίλιππος να ξέφυγε ένα σκόπελο, έπεσε όμως σε άλλο εμπόδιο πολύ χειρότερο, γιατί αποκτούσε τη λυσσώδη αντίδραση της προδομένης γυναίκας, της Ολυμπιάδας, και επιπλέον είχε απέναντί του στο εξής τον Αλέξανδρο και τη μερίδα του λαού που συμπαθούσε το νεαρό και τον θεωρούσε άξιο διάδοχο του μακεδονικού θρόνου. Γιατί, τώρα, όλα αυτά ήταν ένα παρελθόν για τον Αλέξανδρο, μια και με το νέο γάμο του Φιλίππου αποκλειόταν από το μακεδονικό θρόνο, κυρίως αν η έγκυος Κλεοπάτρα γεννούσε αρσενικό παιδί.

Πάντως, δεν μπορεί όλα όσα αναφέρονται στη ζωή και τη συμπεριφορά της βασίλισσας να είναι αποκυήματα της φαντασίας, επειδή κάποιοι μισούσαν τη φιλόδοξη Ευρυδίκη, αφού υπάρχουν γεγονότα που τη δικαιώνουν και άλλα που την ενοχοποιούν. Γι’ αυτό θα πρέπει να είμαστε συγκρατημένοι προκειμένου να αποδεχτούμε τη μια ή την άλλη άποψη, οπωσδήποτε όμως, επειδή καπνός δε βγαίνει, αν δεν υπάρχει φωτιά, γι’ αυτό ας μην της δώσουμε συγχωροχάρτι για όλα, παρά μόνο για όσα έχει διακριβωθεί η αλήθεια τους και είναι υπέρ αυτής. Για τα άλλα οι επιφυλάξεις μας ας παραμένουν, εκτός αν στο μέλλον αποδειχτεί πως οι κατηγορίες ήταν αληθινές, αφού τότε θα μπορέσουμε να πούμε πως η Ευρυδίκη δεν ήταν απλώς μια αμφιλεγόμενη φιλόδοξη βασίλισσα, αλλά μια εγκληματική φύση που έβαψε τα χέρια της στο αίμα του παιδιού της, για να ικανοποιήσει έναν έρωτα αδιανόητο για μια μακεδόνισσα βασίλισσα και μητέρα.

Δ.Κ.ΑΡΑΜΠΑΤΖΗΣ