ΑΙΣΧΥΛΟΥ: ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ
ΚΛΥΤΑΙΜΗΣΤΡΑ, η διεστραμμένη δολοφόνισσα του Αγαμέμνονα και της Κασσάνδρας
Είναι γνωστό πως στις τραγωδίες του Ευριπίδη οι ήρωές του είναι απλοί καθημερινοί άνθρωποι, στου Σοφοκλή ιδανικοί, ενώ στις τραγωδίες του Αισχύλου είναι κάτι άλλο. Είναι θεοί και τιτάνες, πρόσωπα πάνω από τα ανθρώπινα, που ξεχωρίζουν από τους κοινούς θνητούς και οι θεατές κατανοούν πως υπάρχει μεγάλη απόσταση ανάμεσα στους ίδιους και τους ήρωες της τραγωδίας, που κινούνται και δρουν στη σκηνή.
Μια τέτοια ηρωίδα, πέρα από τα ανθρώπινα μέτρα, είναι και η Κλυταιμήστρα, η σύζυγος του Αγαμέμνονα, στην τραγωδία του Αισχύλου Αγαμέμνων, η οποία αποδεικνύεται μια διεστραμμένη δολοφόνος, μοναδική στο είδος της, που προκαλεί τη φρίκη και την απέχθεια στο θεατή. Είναι σκληρή και αδίστακτη. Διαθέτει ένα ισχυρό όπλο, την προσποίηση, με την οποία παρασέρνει και αποκοιμίζει τα θύματά της, για να τα τιμωρήσει ευκολότερα και σίγουρα με τον πιο κυνικό και άγριο τρόπο. Το καυχιέται η ίδια στους γέροντες του Χορού, χωρίς συστολή, χωρίς αιδώ.
ΚΛΥ. Γιατί, πώς ένας που ετοιμάζει στον οχτρό του
κακό, το φίλο αν δεν του κάνει, πώς μπορεί να στήσει
βρόχια, σε ύψος ψηλότερο κι από το πήδημα;(στ.1374-1276)
Η Κλυταιμήστρα με την ομολογία της αυτή δείχνει ένα κυνισμό πρωτόγνωρο, που τρομάζει το θεατή. Απόδειξη τρανή η συμπεριφορά της μετά το φόνο του Αγαμέμνονα.
Βροντοφωνάζει να την ακούσουν όλοι ότι σκότωσε τον άντρα της, γιατί εκείνος θυσίασε στην Αυλίδα την κόρη της Ιφιγένεια, λες και η Ιφιγένεια δεν ήταν και κόρη του Αγαμέμνονα. Λίγο αργότερα επανέρχεται και ισχυρίζεται ότι δολοφόνησε το γιο του Ατρέα, γιατί πίστευε πως έτσι θα μπορούσε να σταματήσει την κατάρα που μάστιζε και μαστίζει ακόμη την οικογένεια των Ατρειδών.
Πότε είναι ειλικρινής η γυναίκα αυτή; Όταν σκοτώνει, για να εκδικηθεί το θάνατο της κόρης της, διαιωνίζοντας έτσι την κατάρα του οίκου των Ατρειδών, ή όταν διατείνεται ότι σκοτώνει, για να εξαφανίσει την κατάρα από τη γενιά αυτή;
Είναι απρόβλεπτη και επικίνδυνη. Δεν ενδιαφέρεται παρά μόνο για την εξουσία, αφού αυτό αφήνεται να φανεί, όταν, μετά τη δολοφονία του Αγαμέμνονα και της Κασσάνδρας, αποχωρεί από τη σκηνή, κρατώντας σφιχτά από το χέρι τον εραστή της και φωνάζει προκλητικά.
ΚΛΥ. Μη προτιμήσης ματαίων τώνδε υλαγμάτων×
(εγώ) και συ θήσομεν κρατούντε τώνδε δωμάτων×
Μη δώσεις σημασία στα ανόητα γαυγίσματά τους,
(εγώ) κι εσύ θα κυβερνούμε κραταιά σε τούτο το παλάτι.
Πώς όμως έφτασε η βασίλισσα του Άργους στο σημείο αυτό; Αν ο πόλεμος όπως λέει κι ο ποιητής είναι χαλαστής και πλάστης, τότε η Κλυταιμήστρα τον εκμεταλλεύτηκε, για να χαλάσει και όχι,για να πλάσσει κάτι καινούριο. Θέλησε να ικανοποιήσει την υπέρμετρη φιλοδοξία της για εξουσία, την οποία της στερούσε ένας πανίσχυρος άντρας, ο Αγαμέμνων.
Γι’ αυτό, όσα χρόνια απουσίαζε εκείνος στον πόλεμο και πολεμούσε στην Τροία, αυτή τον έχει αντικαταστήσει με τον Αίγισθο, ένα ανθρωπάκι, έναν «οικουρό» (στ.1626), όπως τον αποκάλεσε περιφρονητικά ο χορός, που κρυβόταν και καλοπερνούσε στο σπίτι της, ενώ οι πραγματικοί άνδρες βρίσκονταν έξω και πολεμούσαν στην πρώτη γραμμή, όπως ο Αγαμέμνων και άλλοι.
Πώς αντιδρά όμως η πανούργα γυναίκα, όταν φτάνει η πληροφορία ότι έπεσε το Ίλιο;
Η ευχάριστη είδηση για τους Έλληνες μεταδίδεται με αναμμένους πυρσούς (φρυκτωρία) από την Τροία στο Άργος. Ο Φύλακας, που έμενε στη στέγη του παλατιού όλο αυτό τον καιρό, μόλις φτάνει από μακριά το πρώτο σημάδι, ενημερώνει την κυρά του ότι η πόλη του Πρίαμου κυριεύθηκε και όπου να είναι φτάνει ο νικητής και εκπορθητής της Τροίας, ο Αγαμέμνονας. Μετά, εκφράζοντας την επιθυμία του να χαιρετήσει το βασιλιά και να αποχωρήσει, υπόσχεται στον εαυτό του να κρατήσει το στόμα του κλειστό για όσα συνέβησαν στο παλάτι κατά την απουσία του Αγαμέμνονα. Σε λίγο επιβεβαιώνει την άλωση της Τροίας και ένας Κήρυκας που φθάνει από την Τροία. Αναγγέλλει τη επιστροφή του Αγαμέμνονα και προτείνει να τον δεχτούν με τιμές, γιατί το αξίζει.
ΚΗ.Ω χώμα πατρικό της γης του Άργους!
έφεξε η μέρα πάνω στα δέκα χρόνια να ’ρθω.
Γη μου, σε χαιρετώ, και σένα φως του ήλιου
..................
Κι εσύ επουράνιε Δία...γίνε σωτήρας μας
.....Θεοί, το βασιλιά δεχτείτε τον καλύτερα
κι απ’ τα παλιά, με αυτήν την όψη την ηλιόχαρη.
Έρχεται φως να φέρει μες στη νύχτα σε όλους μας
και σε όλους τους, ο βασιλιάς μας ο Αγαμέμνων.
Καλωσορίστε τον, γιατί το αξίζει.(στ.503 και εξής)
Η Κλυταιμήστρα, που ακούει τα νέα, στέλνει πίσω τον Κήρυκα και του παραγγέλνει τι θα πρέπει να πει στον άντρα της, τον οποίο δήθεν αναμένει με χαρά.
ΚΛΥ. Αυτά να του πεις του άντρα μου:
Νάρθει το γρηγορότερο για να χαρεί η πόλη
και να βρει στο παλάτι τη γυναίκα του πιστή(!),
όπως την άφησε, σαν καλή σκύλα του σπιτιού του,
αγριεμένη στους εχθρούς και στ’ άλλα
την ίδια πάντα θα με βρει. (στ.601-609).
Από το σημείο αυτό αρχίζει η πανούργα γυναίκα να πλέκει το δίχτυ του θανάτου του άντρα της. Τα σχέδιά της καλύπτουν τα ωραία λόγια της, που κάνουν το θεατή να αναρωτιέται αν μπορούν να πείσουν κανένα για την ειλικρίνειά τους. Ο θεατής γνωρίζει τα πάντα για την ως τώρα διαγωγή της βασίλισσας και μπορεί να κρίνει το διφορούμενο λόγο της, αφού σ’ αυτά που είπε περιέχεται μία αλήθεια και ένα ψέμα.
Χαίρεται αληθινά η πόλη που μαθαίνει την επιστροφή του νικητή Αγαμέμνονα, αλλά είναι ψεύτικη, προσποιητή η δική της χαρά για την επιστροφή του άντρα της και τα όσα λέει για την ηθικά άμεπτη ζωή της και την πίστη της σ’ αυτόν και την εξουσία του. Οι θεατές αντιλαμβάνονται την υποκρισία της γι’ αυτό εξοργίζονται και τη μισούν. Η γυναίκα αυτή αλλάζει πρόσωπα, προσποιείται αριστοτεχνικά. Τρομάζει και προβληματίζει το θεατή.
Σε λίγο εμφανίζεται πάνω σε άρμα ο νικητής στρατηλάτης Αγαμέμνων και πίσω του, σε άλλο άρμα, η παλλακίδα του Κασσάνδρα.
(η Κλυταιμήστρα βρίσκεται κόμη μέσα στο παλάτι)
Ο Αγαμέμνων χαιρετά την πατρίδα, τους θεούς και τους ευχαριστεί γιατί τον αξίωσαν να γυρίσει νικητής στο σπίτι του, όπου θα μπει, για να προσκυνήσει και τους θεούς του σπιτιού.
ΑΓΑ. Και πρώτα το Άργος και μαζί τους θεούς της χώρας
χρωστώ να προσκυνήσω, που βοηθοί μου στάθηκαν
και για το γυρισμό και για να πάρω εκδίκηση
από του Πρίαμου την πόλη, γιατί οι διάδικοι
θεοί, δίχως ν’ ακούσουν, βγάλαν κρίση
κι έρριξαν όλοι με μια γνώμη στην υδρία
του αιμάτου ψήφο για σφαγή και χαλασμό
της Τροίας, και στην άλλη υδρία σίμωνε
η κούφια ελπίδα, και το χέρι δεν τη γέμιζε.
Τώρα, ο καπνός μας δείχνει μόνο τη χώρα την
κουρσεμένη×Ακόμη ζει η πνοή της φλόγας του ολέθρου.
..........................
Και τώρα, μπαίνω στο παλάτι,
την εστία και τους θεούς να προσκυνήσω,
που με προβόδισαν και πάλι πίσω μ’ έφεραν(στ.810 και εξής).
Για όλα μιλά ο Αγαμέμνων όχι όμως και για τη γυναίκα του, γεγονός που εντυπωσιάζει. Κι ενώ εκείνος αγέρωχος προχωρεί προς το παλάτι, εμφανίζεται η Κλυταιμήστρα να βγαίνει από το παλάτι και, αντί να τον καλοδεχτεί, όπως θα ήταν φυσικό και όπως άφησε να νοηθεί από τα λεγόμενά της, απευθύνεται στο λαό του Άργους!Κακό σημάδι!
ΚΛΥ. Άνδρες πολίται, πρέσβος Αργείων τόδε
ουκ αισχύνομαι τους φιλάνορας τρόπους
λέξαι προς υμάς, εν χρόνω δ’ αποφθίνει
το τάρβος ανθρώποισιν. Ουκ άλλων πάρα
μαθούσ’, εμαυτής δύσφορον λέξω βίον
τοσόνδ’ όσονπερ ούτος ην υπ’ Ιλίω...κτλ.
Αργίτες μου καλοί, της πολιτείας πρωτόγεροι
δε θα ντραπώ να πω σ’ εσάς τον πόθο που έχω
γι’ άντρα. Με τον καιρό και της ντροπής ο φόβος
σβήνει στον άνθρωπο. Δε θα πω κάτι, που έχω
απ’ ακοής, θα πω την ίδια τη ζωή μου,
την κακοζώητη, όσο μου έλειπε στην Τροία
τούτος. Για μια γυναίκα δίχως άντρα που έρημη
στο σπίτι μέσα κάθεται, καημός μεγάλος!
Η Κλυταιμήστρα αποφεύγει να αναφέρει το όνομά του και το αντικαθιστά με τη λέξη ούτος, γεγονός που αφήνει άναυδο το θεατή και αρχίζει να διαβλέπει το τι θα συμβεί σε λίγο, ενώ εκείνη αδιάφορη αναφέρεται πως είναι μεγάλο μαρτύριο για μια γυναίκα να μένει μόνη, δίχως τον άντρα, μέσα στο σπίτι. Οι θεατές όμως, που γνωρίζουν το βίο της, αντιλαμβάνονται πόση αλήθεια περιέχουν τα λόγια της τη στιγμή που γνωρίζουν καλά τη σχέση της με τον εραστή της Αίγισθο. Μετά, αφού αναφέρεται στα βάσανα και τις πίκρες που δοκίμασε, καλεί τον άντρα της, δήθεν χαρούμενη, να κατεβεί από το άρμα και να πατήσει σε κόκκινο χαλί. Με όσα λέει η Κλυταιμήστρα φαίνεται πως διατηρεί το ρόλο της συμβατής συζύγου, για να ξεγελάσει το θύμα και να το εξοντώσει.
ΚΛΥ.Και τώρα πια, καλέ μου κι ακριβέ, απ’ τ’ αμάξι
κατέβα και να μην πατήσει γης το πόδι σου,
αφέντη μου και κουρσευτή της Τροίας. Σκλάβες
Τι αργείτε; Δε σας πρόσταξα χαλιά ν’ απλώσετε
στη γης που θα πατήσει! Ο δρόμος του ας ανοίξει
στρωμένος στα ολοπόρφυρα. Κι η θεία Δίκη
σε ανέλπιστη ας τον οδηγήσει κατοικία.
Για τα άλλα η έγνοια, του ύπνου ανίκητη, θα πράξει
με τους θεούς βοηθούς, της Μοίρας τα γραμμένα.(στ.905 και εξής)
Αντιφατικές και παράξενες είναι οι ενέργειες της Κλυταιμήστρας. Από τη μια αποφεύγει να απευθυνθεί στον άντρα της και προτιμά τους Αργείους, από την άλλη, όταν αναφέρεται σ’ αυτόν αποφεύγει το όνομά του και τον αποκαλεί ούτος. Προσποιείται τη χαρούμενη για την άφιξή του και του στρώνει κόκκινο χαλί να πατήσει, ενώ γι’ αυτήν το κόκκινο συμβολίζει το αίμα. Με όλα αυτά τα τερτίπια της αποφεύγει να διατυπώσει καθαρά τις απόψεις της, περιπλέκει περισσότερο τα πράγματα και προβληματίζει το θεατή, που αναμένει εναγωνίως τι τέλος πάντων έχει κατά νου η περίεργη και απρόβλεπτη τούτη γυναίκα.
Ο Αγαμέμνων, χωρίς ίσως να υποψιαστεί τα εγκληματικά της σχέδια, θεωρεί υπερβολική την τιμή που του κάνει, και της λέει:
ΑΓΑ. Στους θεούς οφείλουμε τόσο ακριβές τιμές. Αφού όμως είμαι ένας θνητός, δε θα πατήσω χωρίς φόβο σε κεντημέν’ αριστουργήματα. Εννοώ να με τιμάς σαν άνδρα και όχι σαν θεό...πρέπει να καλοτυχίζουμε εκείνον που θα τελειώσει τη ζωή του σ’ ευδαιμονία(στ.922 και εξής)
Ο διάλογος κλείνει με τη σιβυλλική ευχή της Κλυταιμήστρας
ΚΛΥ. Ζευ, τέλειε Ζευ, κάνε μου τις ευχές μου και φρόντισε γι’ αυτό που πρέπει να τελειώσεις. στ.973-974).
Σημειώνουμε πως η λέξη τέλειος είναι δίσημη. Σημαίνει το τέλειο θύμα προς θυσία, ενώ ως επίθετο του Δία σημαίνει τον τέλειο θεό, που εξουσιάζει το τέλος όλων των πραγμάτων.
΄Εξοδος (1372- 1673)
Ο Αγαμέμνων κατεβαίνει από το άρμα και μπαίνει στο παλάτι. Κι ενώ εκείνος βρίσκεται στο λουτρό, η αδίστακτη γυναίκα βρίσκει την ευκαιρία και τον χτυπά με το ξίφος ή το τσεκούρι. Ακούγεται η σπαρακτική κραυγή για βοήθεια. Ο Χορός των γερόντων ακούει τις φωνές του Αγαμέμνονα και θέλει να σπεύσει σε βοήθεια, αλλά δεν είναι σίγουρος για το τι ακριβώς συμβαίνει στο παλάτι, γι’ αυτό αποφασίζει να μη δράσει άμεσα και, μένοντας έξω από το παλάτι, αποφαίνεται πως καλό είναι να περιμένουν λίγο, για να μάθουν την αλήθεια(στ.1370-71).
(Αυτή είναι, άλλωστε, και η δυνατότητα του Χορού στην τραγωδία, να φτάνει δηλαδή σε ανάλογες περιπτώσεις έξω από τη σκηνή, πλην όμως να μην μπορεί να δράσει αποτελεσματικά και η δράση του να τελειώνει ως εκεί. Θυμηθείτε την αποτελεσματικότητα του Χορού στη Μήδεια του Ευριπίδη, όταν ακούει τις φωνές των παιδιών της που σκοτώνει η μητέρα τους μέσα στο παλάτι. Ο Χορός τρέχει με αγωνία να προλάβει το κακό και φτάνει έξω από το παλάτι, όπου και μένει. Εκεί τελειώνει ο ρόλος του)
Κι ενώ ο Χορός αναμένει έξω από το παλάτι, ανοίγεται η μεσαία πύλη του ανακτόρου και φαίνονται τα πτώματα του Αγαμέμνονα και της Κασσάνδρας στα πόδια της Κλυταιμήστρας.
Η Κλυταιμήστρα στέκεται όρθια και κρατάει περήφανη ακόμη το ματωμένο όργανο του φόνου στο υψωμένο χέρι της. Απευθύνεται χωρίς περιστροφές στο Χορό, που έκπληκτος αναμένει την αλήθεια γι’ αυτό που βλέπει με αποτροπιασμό και φρίκη μπροστά του.
Η φόνισσα με κυνικό τρόπο ομολογεί πως ο φόνος της ήταν προσχεδιασμένος από παλιά και καλά μελετημένος, ώστε να μην αφήνει καμιά δυνατότητα να της ξεφύγει το θύμα.
ΚΛΥ.Παλιά είναι η αμάχη, ο αγώνας μου κι όχι αμελέτητος
από καιρό, κι ήρθε η ώρα του ύστερ’ από χρόνια.
Στέκομαι εκεί που χτύπησα και το έργο τέλεψα.
΄Ετσι έπραξα και δεν το αρνιέμαι: να είναι αβόλετο
και το φευγάτισμα κι η αντίσταση στο θάνατο.
Μες σε άνακρο, σαν του ψαρά, το αθίβολο,
τον τυλίγω, πλούσιο φόρι του ολέθρου,
και δυο φορές τον βαρώ και με δυο βόγγους
απόμεινε στον τόπο, κι ως σωριάστη εκεί,
του δίνω απανωτή τρίτη, που είχα κάνει τάμα
στο Δία του κάτω κόσμου, των νεκρών το σώστη.
Έτσι ξερνάει την ψυχή του και ξεχύνοντας
της σφαγής το αίμα, που έρρεε με ορμή ραντίζει με
με μαύρες στάλες αιματοδροσιάς κι ευφραίνομαι
όχι λιγότερο από σπόρο στο μπουμπούκιασμα,
που αναγαλλιάζει στ’ ουρανού το δροσοβόλημα.
Έτσι έγιναν τα πράματα, γερόντοι Αργίτες.
Χαρείτε! Αν θα χαρείτε, μα εγώ το ’χω καύχημα!
(1377- και εξής)
Αν θελήσει κανείς να βρει κάποιο ελαφρυντικό για τους φόνους της Κλυταιμήστρας, ίσως θα μπορούσε να επικαλεστεί ότι σκότωσε, γιατί θόλωσε το μυαλό της, όταν είδε μπροστά της την Κασσάνδρα και τον άντρα της να ζητά από τη γυναίκα του σεβασμό προς την παλλακίδα, που ήταν δώρο του στρατού σ’ αυτόν. Κι όμως μια τέτοια σκέψη τη διαψεύδει κατηγορηματικά η φόνισσα. Κάθε άλλο, τονίζει, σχεδίαζα το φόνο από παλιά, από τότε που θυσίασε εκείνος την κόρη της στην Αυλίδα. Το σημείο όμως που εξοργίζει το Χορό και τους θεατές είναι εκείνο, όπου η φόνισσα αποκαλύπτει πόσο ευχάριστα ένιωθε, όταν το αίμα του σκοτωμένου άντρα της ράντιζε το πρόσωπό της κι εκείνη το ένιωθε ως δροσιά στο πρόσωπό της, όπως νιώθουν τη βροχή που δροσίζει τα μπουμπουκιασμένα φυτά στον κάμπο! Ποια άλλη εικόνα πιο απαίσια και πιο φρικτή από αυτή θα μπορούσε να αποδώσει το μίσος αυτής της γυναίκας για τον άντρα της; Ποια άλλη εικόνα θα μπορούσε να προκαλέσει τη φρίκη και την απέχθεια του απλού ανθρώπου, που βλέπει και ακούει πρωτόγνωρα και φρικιαστικά πράγματα; Και όλα αυτά από μια γυναίκα, η οποία ομολογεί πως δεν τέλεσε εν βρασμώ ψυχής το φόνο, αλλά τον είχε από παλιά σχεδιασμένο και τον εκτέλεσε με ψυχρότητα, πανουργία και σκληρότητα πρωτόγνωρη.
ΚΛΥ. ΄Ετσι έπραξα και δεν τ’ αρνιέμαι: να ’ναι αβόλετο
και το φευγάτισμά και η αντίσταση στο θάνατο.
Ήταν έγκλημα καλά σχεδιασμένο και ακόμη καλύτερα εκτελεσμένο, γιατί στη φάκα που έριξε το θύμα της φρόντισε να μην του δοθεί δυνατότητα να ξεφύγει το θάνατο. Εκείνο που τρομάζει το θεατή είναι η αγριότητα του εγκλήματος καθώς και η ρεαλιστική, λεπτομερής περιγραφή του από τη φόνισσα, σαν να το ξαναζεί και να το χαίρεται για δεύτερη φορά με την αφήγησή της. Άλλωστε, τι νόημα έχει η τρίτη μαχαιριά στο άψυχο σώμα του άντρα της; Ήταν τάμα στους θεούς, λέει η ίδια, για να δικαιολογήσει το απαίσιο έγκλημά της.
Οι θεατές όμως φρίττουν μ’ αυτά που βλέπουν και ακούνε και τη μισούν αφάνταστα.
ΚΛΥ.Και δυο φορές τον χτυπώ και με δυο βόγγους
απόμεινε στον τόπο... και κει του δίνω
απανωτή μια τρίτη, που είχα κάνει τάμα!
Ο Χορός φρίττει και, μην μπορώντας να σκεφτεί κάποια δικαιολογία για το φόνο, αποφαίνεται:
Φριχτό σίχαμα θα είσαι από τώρα
μες στη χώρα σου πια δίχως χώρα.
.............
Πλερώνει όποιος σκοτώνει
Τελικά αναρωτιέται ο θεατής για το λόγο που ώθησε την Κλυταιμήστρα στο φόνο του Αγαμέμνονα, γιατί φαίνεται πως δεν ήταν τόσο η εκδίκηση για το θάνατο της Ιφιγένειας, αλλά για να απαλλαγεί από έναν άντρα ισχυρό και παντοδύναμο και να μείνει μόνη στην εξουσία, αφού ούτε τον Αίγισθο αγαπά, γιατί γι’ αυτήν, αν ο άντρας ήταν ένας νικητής πολεμιστής, ο εραστής της ήταν ένα τίποτα ένας «οικουρός», ένας άνθρωπος που μένει στο σπίτι, ενώ οι πραγματικοί άνδρες βρίσκονται στο μέτωπο και πολεμούν.
Ο λαός όμως πολύ σοφά λέει: μάχαιρα έδωσες μάχαιρα θα λάβεις.
Αυτή την απαράβατη αρχή της υπενθυμίζει ο Χορός:
Πλερώνει, όποιος σκοτώνει
Πρόκειται για το προανάκρουσμα και της δικής της σειράς, που δε θα αργήσει να πραγματοποιηθεί από το γιο της, Ορέστη, και θα μεταβληθεί και εκείνη από θύτης σε θύμα.
Εκείνη όμως είναι αμετανόητη και περήφανη για τη φρικτή πράξη της και αποφαίνεται με θράσος και προκλητικότητα:
Έτσι έγιναν τα πράματα, Αργίτες!
Χαρείτε! ....
Θέτε παινέστε με, θέτε κατηγορήστε με,
το ίδιο μου κάνει! Νάτος ο Αγαμέμνονας,
σκοτωμένος απ’ αυτό το χέρι.(1401-1406)
Μ’ αυτή τη φράση επαίρεται η φόνισσα, γιατί, όπως πιστεύει, δε βαρύνεται η ίδια για την κατάρα του οίκου των Ατρειδών, γι’ αυτό θα ήταν περισσότερο ευτυχισμένη, αν με το φόνο αυτό- πάντα μιλά για το φόνο του Αγαμέμνονα- θα έχει κατορθώσει να εξαλείψει την κατάρα του αλληλοσκοτωμού στην οικογένεια.
ΚΛΥ. Θα στέρξω στα όσα έγιναν,
όσο αβάσταχτα τώρα κι αν είναι,
φτάνει μόνο από τώρα κι ομπρός
από τούτο το σπίτι να φύγει,
και να μη ρημάξει μιαν άλλη γενιά
με θανάτους δικώνε τους.
Και θα μου έφτανε απ’ όλα τα πλούτια
ένα μέρος μικρό, φτάνει να έδιωχνα
από μέσα απ’ αυτό το παλάτι,
τη μανία του αλληλοσκοτωμού.(στ 1569-1577)
Έτσι «ζαχαρώνει το πικρό χάπι» η Κλυταιμήστρα, ενώ ο Χορός βρίσκεται ακόμη σε αμηχανία και αναρωτιέται αν μπορεί να βρει κανείς τρόπο διεξόδου από αυτόν το μοιραίο κύκλο της αμαρτίας και της ανταπόδοσης, και την κατηγορεί:
ΧΟ. Έχεις μεγάλη έπαρση και περιφρονητικά μιλάς
Σαν να σάλεψε ο νους σου απ’ το αίμα που έχυσες,
κι αντανακλά στα μάτια σου του αίματος η λάμψη.
Θα πληρώσεις όμως μισητή και περιφρονημένη.(στ.1426-1429)
Απαντώντας η Κλυταιμήστρα διαβεβαιώνει με όρκο στη θεία Δίκη, στην Άτη και την Ερινύα πως για χάρη τους έσφαξε ετούτον εδώ.
Νάτος νεκρός, αφού εμένα με ατίμασε και ήταν γλυκόλογος με τις Χρυσηίδες κάτω στο Ίλιο. Νεκρή και τούτη η αιχμάλωτη προφήτισσα και ερωμένη του, η μάγισσα πιστή του σύγκλινη που πέφταν μαζί στου καραβιού το στρώμα. Δεν έμειναν απλήρωτοι...η παλιά βαριά αμαρτία του Ατρέως πήρε την όψη της γυναίκας τούτου του νεκρού. Για τα παιδιά του που με σκληρότητα έσφαξε εκείνος πλήρωσε αντίποινα αυτός(1436-1443)
ΧΟ. Σταμάτησε το μυαλό μου.
Πού να γυρίσω ορθά τη σκέψη μου, αφού το νου μου έχασα.
Πάει το σπίτι το βασιλικό.
Φοβούμαι τον χτύπο της αιματηρής βροχής,
που συνταράσσει το παλάτι δεν είναι πια ψιχάλες.
Η Μοίρα ακονίζει την εκδίκηση σ’ άλλα ακόνια γι’ άλλο φονικό. (στ.1530-1536).
Έτσι σχεδόν τελειώνει η τραγωδία αυτή. Ο ποιητής, που εμφανίζει το Χορό να φρίττει με όσα εξωφρενικά ακούει από τη φόνισσα, προετοιμάζει το θεατή για έλευση του τιμωρού Ορέστη, πλην όμως αποφεύγει να δηλώσει καθαρά τη γνώμη του. Μας προετοιμάζει για τις δύο τραγωδίες της τριλογίας, οι οποίες θα ακολουθήσουν τις Χοηφόρες και τις Ευμενίδες, όπου και θα δοθεί η απάντηση. Υπομονή!
Δ. Κ. Αραμπατζής
ΚΛΥΤΑΙΜΗΣΤΡΑ, η διεστραμμένη δολοφόνισσα του Αγαμέμνονα και της Κασσάνδρας
Είναι γνωστό πως στις τραγωδίες του Ευριπίδη οι ήρωές του είναι απλοί καθημερινοί άνθρωποι, στου Σοφοκλή ιδανικοί, ενώ στις τραγωδίες του Αισχύλου είναι κάτι άλλο. Είναι θεοί και τιτάνες, πρόσωπα πάνω από τα ανθρώπινα, που ξεχωρίζουν από τους κοινούς θνητούς και οι θεατές κατανοούν πως υπάρχει μεγάλη απόσταση ανάμεσα στους ίδιους και τους ήρωες της τραγωδίας, που κινούνται και δρουν στη σκηνή.
Μια τέτοια ηρωίδα, πέρα από τα ανθρώπινα μέτρα, είναι και η Κλυταιμήστρα, η σύζυγος του Αγαμέμνονα, στην τραγωδία του Αισχύλου Αγαμέμνων, η οποία αποδεικνύεται μια διεστραμμένη δολοφόνος, μοναδική στο είδος της, που προκαλεί τη φρίκη και την απέχθεια στο θεατή. Είναι σκληρή και αδίστακτη. Διαθέτει ένα ισχυρό όπλο, την προσποίηση, με την οποία παρασέρνει και αποκοιμίζει τα θύματά της, για να τα τιμωρήσει ευκολότερα και σίγουρα με τον πιο κυνικό και άγριο τρόπο. Το καυχιέται η ίδια στους γέροντες του Χορού, χωρίς συστολή, χωρίς αιδώ.
ΚΛΥ. Γιατί, πώς ένας που ετοιμάζει στον οχτρό του
κακό, το φίλο αν δεν του κάνει, πώς μπορεί να στήσει
βρόχια, σε ύψος ψηλότερο κι από το πήδημα;(στ.1374-1276)
Η Κλυταιμήστρα με την ομολογία της αυτή δείχνει ένα κυνισμό πρωτόγνωρο, που τρομάζει το θεατή. Απόδειξη τρανή η συμπεριφορά της μετά το φόνο του Αγαμέμνονα.
Βροντοφωνάζει να την ακούσουν όλοι ότι σκότωσε τον άντρα της, γιατί εκείνος θυσίασε στην Αυλίδα την κόρη της Ιφιγένεια, λες και η Ιφιγένεια δεν ήταν και κόρη του Αγαμέμνονα. Λίγο αργότερα επανέρχεται και ισχυρίζεται ότι δολοφόνησε το γιο του Ατρέα, γιατί πίστευε πως έτσι θα μπορούσε να σταματήσει την κατάρα που μάστιζε και μαστίζει ακόμη την οικογένεια των Ατρειδών.
Πότε είναι ειλικρινής η γυναίκα αυτή; Όταν σκοτώνει, για να εκδικηθεί το θάνατο της κόρης της, διαιωνίζοντας έτσι την κατάρα του οίκου των Ατρειδών, ή όταν διατείνεται ότι σκοτώνει, για να εξαφανίσει την κατάρα από τη γενιά αυτή;
Είναι απρόβλεπτη και επικίνδυνη. Δεν ενδιαφέρεται παρά μόνο για την εξουσία, αφού αυτό αφήνεται να φανεί, όταν, μετά τη δολοφονία του Αγαμέμνονα και της Κασσάνδρας, αποχωρεί από τη σκηνή, κρατώντας σφιχτά από το χέρι τον εραστή της και φωνάζει προκλητικά.
ΚΛΥ. Μη προτιμήσης ματαίων τώνδε υλαγμάτων×
(εγώ) και συ θήσομεν κρατούντε τώνδε δωμάτων×
Μη δώσεις σημασία στα ανόητα γαυγίσματά τους,
(εγώ) κι εσύ θα κυβερνούμε κραταιά σε τούτο το παλάτι.
Πώς όμως έφτασε η βασίλισσα του Άργους στο σημείο αυτό; Αν ο πόλεμος όπως λέει κι ο ποιητής είναι χαλαστής και πλάστης, τότε η Κλυταιμήστρα τον εκμεταλλεύτηκε, για να χαλάσει και όχι,για να πλάσσει κάτι καινούριο. Θέλησε να ικανοποιήσει την υπέρμετρη φιλοδοξία της για εξουσία, την οποία της στερούσε ένας πανίσχυρος άντρας, ο Αγαμέμνων.
Γι’ αυτό, όσα χρόνια απουσίαζε εκείνος στον πόλεμο και πολεμούσε στην Τροία, αυτή τον έχει αντικαταστήσει με τον Αίγισθο, ένα ανθρωπάκι, έναν «οικουρό» (στ.1626), όπως τον αποκάλεσε περιφρονητικά ο χορός, που κρυβόταν και καλοπερνούσε στο σπίτι της, ενώ οι πραγματικοί άνδρες βρίσκονταν έξω και πολεμούσαν στην πρώτη γραμμή, όπως ο Αγαμέμνων και άλλοι.
Πώς αντιδρά όμως η πανούργα γυναίκα, όταν φτάνει η πληροφορία ότι έπεσε το Ίλιο;
Η ευχάριστη είδηση για τους Έλληνες μεταδίδεται με αναμμένους πυρσούς (φρυκτωρία) από την Τροία στο Άργος. Ο Φύλακας, που έμενε στη στέγη του παλατιού όλο αυτό τον καιρό, μόλις φτάνει από μακριά το πρώτο σημάδι, ενημερώνει την κυρά του ότι η πόλη του Πρίαμου κυριεύθηκε και όπου να είναι φτάνει ο νικητής και εκπορθητής της Τροίας, ο Αγαμέμνονας. Μετά, εκφράζοντας την επιθυμία του να χαιρετήσει το βασιλιά και να αποχωρήσει, υπόσχεται στον εαυτό του να κρατήσει το στόμα του κλειστό για όσα συνέβησαν στο παλάτι κατά την απουσία του Αγαμέμνονα. Σε λίγο επιβεβαιώνει την άλωση της Τροίας και ένας Κήρυκας που φθάνει από την Τροία. Αναγγέλλει τη επιστροφή του Αγαμέμνονα και προτείνει να τον δεχτούν με τιμές, γιατί το αξίζει.
ΚΗ.Ω χώμα πατρικό της γης του Άργους!
έφεξε η μέρα πάνω στα δέκα χρόνια να ’ρθω.
Γη μου, σε χαιρετώ, και σένα φως του ήλιου
..................
Κι εσύ επουράνιε Δία...γίνε σωτήρας μας
.....Θεοί, το βασιλιά δεχτείτε τον καλύτερα
κι απ’ τα παλιά, με αυτήν την όψη την ηλιόχαρη.
Έρχεται φως να φέρει μες στη νύχτα σε όλους μας
και σε όλους τους, ο βασιλιάς μας ο Αγαμέμνων.
Καλωσορίστε τον, γιατί το αξίζει.(στ.503 και εξής)
Η Κλυταιμήστρα, που ακούει τα νέα, στέλνει πίσω τον Κήρυκα και του παραγγέλνει τι θα πρέπει να πει στον άντρα της, τον οποίο δήθεν αναμένει με χαρά.
ΚΛΥ. Αυτά να του πεις του άντρα μου:
Νάρθει το γρηγορότερο για να χαρεί η πόλη
και να βρει στο παλάτι τη γυναίκα του πιστή(!),
όπως την άφησε, σαν καλή σκύλα του σπιτιού του,
αγριεμένη στους εχθρούς και στ’ άλλα
την ίδια πάντα θα με βρει. (στ.601-609).
Από το σημείο αυτό αρχίζει η πανούργα γυναίκα να πλέκει το δίχτυ του θανάτου του άντρα της. Τα σχέδιά της καλύπτουν τα ωραία λόγια της, που κάνουν το θεατή να αναρωτιέται αν μπορούν να πείσουν κανένα για την ειλικρίνειά τους. Ο θεατής γνωρίζει τα πάντα για την ως τώρα διαγωγή της βασίλισσας και μπορεί να κρίνει το διφορούμενο λόγο της, αφού σ’ αυτά που είπε περιέχεται μία αλήθεια και ένα ψέμα.
Χαίρεται αληθινά η πόλη που μαθαίνει την επιστροφή του νικητή Αγαμέμνονα, αλλά είναι ψεύτικη, προσποιητή η δική της χαρά για την επιστροφή του άντρα της και τα όσα λέει για την ηθικά άμεπτη ζωή της και την πίστη της σ’ αυτόν και την εξουσία του. Οι θεατές αντιλαμβάνονται την υποκρισία της γι’ αυτό εξοργίζονται και τη μισούν. Η γυναίκα αυτή αλλάζει πρόσωπα, προσποιείται αριστοτεχνικά. Τρομάζει και προβληματίζει το θεατή.
Σε λίγο εμφανίζεται πάνω σε άρμα ο νικητής στρατηλάτης Αγαμέμνων και πίσω του, σε άλλο άρμα, η παλλακίδα του Κασσάνδρα.
(η Κλυταιμήστρα βρίσκεται κόμη μέσα στο παλάτι)
Ο Αγαμέμνων χαιρετά την πατρίδα, τους θεούς και τους ευχαριστεί γιατί τον αξίωσαν να γυρίσει νικητής στο σπίτι του, όπου θα μπει, για να προσκυνήσει και τους θεούς του σπιτιού.
ΑΓΑ. Και πρώτα το Άργος και μαζί τους θεούς της χώρας
χρωστώ να προσκυνήσω, που βοηθοί μου στάθηκαν
και για το γυρισμό και για να πάρω εκδίκηση
από του Πρίαμου την πόλη, γιατί οι διάδικοι
θεοί, δίχως ν’ ακούσουν, βγάλαν κρίση
κι έρριξαν όλοι με μια γνώμη στην υδρία
του αιμάτου ψήφο για σφαγή και χαλασμό
της Τροίας, και στην άλλη υδρία σίμωνε
η κούφια ελπίδα, και το χέρι δεν τη γέμιζε.
Τώρα, ο καπνός μας δείχνει μόνο τη χώρα την
κουρσεμένη×Ακόμη ζει η πνοή της φλόγας του ολέθρου.
..........................
Και τώρα, μπαίνω στο παλάτι,
την εστία και τους θεούς να προσκυνήσω,
που με προβόδισαν και πάλι πίσω μ’ έφεραν(στ.810 και εξής).
Για όλα μιλά ο Αγαμέμνων όχι όμως και για τη γυναίκα του, γεγονός που εντυπωσιάζει. Κι ενώ εκείνος αγέρωχος προχωρεί προς το παλάτι, εμφανίζεται η Κλυταιμήστρα να βγαίνει από το παλάτι και, αντί να τον καλοδεχτεί, όπως θα ήταν φυσικό και όπως άφησε να νοηθεί από τα λεγόμενά της, απευθύνεται στο λαό του Άργους!Κακό σημάδι!
ΚΛΥ. Άνδρες πολίται, πρέσβος Αργείων τόδε
ουκ αισχύνομαι τους φιλάνορας τρόπους
λέξαι προς υμάς, εν χρόνω δ’ αποφθίνει
το τάρβος ανθρώποισιν. Ουκ άλλων πάρα
μαθούσ’, εμαυτής δύσφορον λέξω βίον
τοσόνδ’ όσονπερ ούτος ην υπ’ Ιλίω...κτλ.
Αργίτες μου καλοί, της πολιτείας πρωτόγεροι
δε θα ντραπώ να πω σ’ εσάς τον πόθο που έχω
γι’ άντρα. Με τον καιρό και της ντροπής ο φόβος
σβήνει στον άνθρωπο. Δε θα πω κάτι, που έχω
απ’ ακοής, θα πω την ίδια τη ζωή μου,
την κακοζώητη, όσο μου έλειπε στην Τροία
τούτος. Για μια γυναίκα δίχως άντρα που έρημη
στο σπίτι μέσα κάθεται, καημός μεγάλος!
Η Κλυταιμήστρα αποφεύγει να αναφέρει το όνομά του και το αντικαθιστά με τη λέξη ούτος, γεγονός που αφήνει άναυδο το θεατή και αρχίζει να διαβλέπει το τι θα συμβεί σε λίγο, ενώ εκείνη αδιάφορη αναφέρεται πως είναι μεγάλο μαρτύριο για μια γυναίκα να μένει μόνη, δίχως τον άντρα, μέσα στο σπίτι. Οι θεατές όμως, που γνωρίζουν το βίο της, αντιλαμβάνονται πόση αλήθεια περιέχουν τα λόγια της τη στιγμή που γνωρίζουν καλά τη σχέση της με τον εραστή της Αίγισθο. Μετά, αφού αναφέρεται στα βάσανα και τις πίκρες που δοκίμασε, καλεί τον άντρα της, δήθεν χαρούμενη, να κατεβεί από το άρμα και να πατήσει σε κόκκινο χαλί. Με όσα λέει η Κλυταιμήστρα φαίνεται πως διατηρεί το ρόλο της συμβατής συζύγου, για να ξεγελάσει το θύμα και να το εξοντώσει.
ΚΛΥ.Και τώρα πια, καλέ μου κι ακριβέ, απ’ τ’ αμάξι
κατέβα και να μην πατήσει γης το πόδι σου,
αφέντη μου και κουρσευτή της Τροίας. Σκλάβες
Τι αργείτε; Δε σας πρόσταξα χαλιά ν’ απλώσετε
στη γης που θα πατήσει! Ο δρόμος του ας ανοίξει
στρωμένος στα ολοπόρφυρα. Κι η θεία Δίκη
σε ανέλπιστη ας τον οδηγήσει κατοικία.
Για τα άλλα η έγνοια, του ύπνου ανίκητη, θα πράξει
με τους θεούς βοηθούς, της Μοίρας τα γραμμένα.(στ.905 και εξής)
Αντιφατικές και παράξενες είναι οι ενέργειες της Κλυταιμήστρας. Από τη μια αποφεύγει να απευθυνθεί στον άντρα της και προτιμά τους Αργείους, από την άλλη, όταν αναφέρεται σ’ αυτόν αποφεύγει το όνομά του και τον αποκαλεί ούτος. Προσποιείται τη χαρούμενη για την άφιξή του και του στρώνει κόκκινο χαλί να πατήσει, ενώ γι’ αυτήν το κόκκινο συμβολίζει το αίμα. Με όλα αυτά τα τερτίπια της αποφεύγει να διατυπώσει καθαρά τις απόψεις της, περιπλέκει περισσότερο τα πράγματα και προβληματίζει το θεατή, που αναμένει εναγωνίως τι τέλος πάντων έχει κατά νου η περίεργη και απρόβλεπτη τούτη γυναίκα.
Ο Αγαμέμνων, χωρίς ίσως να υποψιαστεί τα εγκληματικά της σχέδια, θεωρεί υπερβολική την τιμή που του κάνει, και της λέει:
ΑΓΑ. Στους θεούς οφείλουμε τόσο ακριβές τιμές. Αφού όμως είμαι ένας θνητός, δε θα πατήσω χωρίς φόβο σε κεντημέν’ αριστουργήματα. Εννοώ να με τιμάς σαν άνδρα και όχι σαν θεό...πρέπει να καλοτυχίζουμε εκείνον που θα τελειώσει τη ζωή του σ’ ευδαιμονία(στ.922 και εξής)
Ο διάλογος κλείνει με τη σιβυλλική ευχή της Κλυταιμήστρας
ΚΛΥ. Ζευ, τέλειε Ζευ, κάνε μου τις ευχές μου και φρόντισε γι’ αυτό που πρέπει να τελειώσεις. στ.973-974).
Σημειώνουμε πως η λέξη τέλειος είναι δίσημη. Σημαίνει το τέλειο θύμα προς θυσία, ενώ ως επίθετο του Δία σημαίνει τον τέλειο θεό, που εξουσιάζει το τέλος όλων των πραγμάτων.
΄Εξοδος (1372- 1673)
Ο Αγαμέμνων κατεβαίνει από το άρμα και μπαίνει στο παλάτι. Κι ενώ εκείνος βρίσκεται στο λουτρό, η αδίστακτη γυναίκα βρίσκει την ευκαιρία και τον χτυπά με το ξίφος ή το τσεκούρι. Ακούγεται η σπαρακτική κραυγή για βοήθεια. Ο Χορός των γερόντων ακούει τις φωνές του Αγαμέμνονα και θέλει να σπεύσει σε βοήθεια, αλλά δεν είναι σίγουρος για το τι ακριβώς συμβαίνει στο παλάτι, γι’ αυτό αποφασίζει να μη δράσει άμεσα και, μένοντας έξω από το παλάτι, αποφαίνεται πως καλό είναι να περιμένουν λίγο, για να μάθουν την αλήθεια(στ.1370-71).
(Αυτή είναι, άλλωστε, και η δυνατότητα του Χορού στην τραγωδία, να φτάνει δηλαδή σε ανάλογες περιπτώσεις έξω από τη σκηνή, πλην όμως να μην μπορεί να δράσει αποτελεσματικά και η δράση του να τελειώνει ως εκεί. Θυμηθείτε την αποτελεσματικότητα του Χορού στη Μήδεια του Ευριπίδη, όταν ακούει τις φωνές των παιδιών της που σκοτώνει η μητέρα τους μέσα στο παλάτι. Ο Χορός τρέχει με αγωνία να προλάβει το κακό και φτάνει έξω από το παλάτι, όπου και μένει. Εκεί τελειώνει ο ρόλος του)
Κι ενώ ο Χορός αναμένει έξω από το παλάτι, ανοίγεται η μεσαία πύλη του ανακτόρου και φαίνονται τα πτώματα του Αγαμέμνονα και της Κασσάνδρας στα πόδια της Κλυταιμήστρας.
Η Κλυταιμήστρα στέκεται όρθια και κρατάει περήφανη ακόμη το ματωμένο όργανο του φόνου στο υψωμένο χέρι της. Απευθύνεται χωρίς περιστροφές στο Χορό, που έκπληκτος αναμένει την αλήθεια γι’ αυτό που βλέπει με αποτροπιασμό και φρίκη μπροστά του.
Η φόνισσα με κυνικό τρόπο ομολογεί πως ο φόνος της ήταν προσχεδιασμένος από παλιά και καλά μελετημένος, ώστε να μην αφήνει καμιά δυνατότητα να της ξεφύγει το θύμα.
ΚΛΥ.Παλιά είναι η αμάχη, ο αγώνας μου κι όχι αμελέτητος
από καιρό, κι ήρθε η ώρα του ύστερ’ από χρόνια.
Στέκομαι εκεί που χτύπησα και το έργο τέλεψα.
΄Ετσι έπραξα και δεν το αρνιέμαι: να είναι αβόλετο
και το φευγάτισμα κι η αντίσταση στο θάνατο.
Μες σε άνακρο, σαν του ψαρά, το αθίβολο,
τον τυλίγω, πλούσιο φόρι του ολέθρου,
και δυο φορές τον βαρώ και με δυο βόγγους
απόμεινε στον τόπο, κι ως σωριάστη εκεί,
του δίνω απανωτή τρίτη, που είχα κάνει τάμα
στο Δία του κάτω κόσμου, των νεκρών το σώστη.
Έτσι ξερνάει την ψυχή του και ξεχύνοντας
της σφαγής το αίμα, που έρρεε με ορμή ραντίζει με
με μαύρες στάλες αιματοδροσιάς κι ευφραίνομαι
όχι λιγότερο από σπόρο στο μπουμπούκιασμα,
που αναγαλλιάζει στ’ ουρανού το δροσοβόλημα.
Έτσι έγιναν τα πράματα, γερόντοι Αργίτες.
Χαρείτε! Αν θα χαρείτε, μα εγώ το ’χω καύχημα!
(1377- και εξής)
Αν θελήσει κανείς να βρει κάποιο ελαφρυντικό για τους φόνους της Κλυταιμήστρας, ίσως θα μπορούσε να επικαλεστεί ότι σκότωσε, γιατί θόλωσε το μυαλό της, όταν είδε μπροστά της την Κασσάνδρα και τον άντρα της να ζητά από τη γυναίκα του σεβασμό προς την παλλακίδα, που ήταν δώρο του στρατού σ’ αυτόν. Κι όμως μια τέτοια σκέψη τη διαψεύδει κατηγορηματικά η φόνισσα. Κάθε άλλο, τονίζει, σχεδίαζα το φόνο από παλιά, από τότε που θυσίασε εκείνος την κόρη της στην Αυλίδα. Το σημείο όμως που εξοργίζει το Χορό και τους θεατές είναι εκείνο, όπου η φόνισσα αποκαλύπτει πόσο ευχάριστα ένιωθε, όταν το αίμα του σκοτωμένου άντρα της ράντιζε το πρόσωπό της κι εκείνη το ένιωθε ως δροσιά στο πρόσωπό της, όπως νιώθουν τη βροχή που δροσίζει τα μπουμπουκιασμένα φυτά στον κάμπο! Ποια άλλη εικόνα πιο απαίσια και πιο φρικτή από αυτή θα μπορούσε να αποδώσει το μίσος αυτής της γυναίκας για τον άντρα της; Ποια άλλη εικόνα θα μπορούσε να προκαλέσει τη φρίκη και την απέχθεια του απλού ανθρώπου, που βλέπει και ακούει πρωτόγνωρα και φρικιαστικά πράγματα; Και όλα αυτά από μια γυναίκα, η οποία ομολογεί πως δεν τέλεσε εν βρασμώ ψυχής το φόνο, αλλά τον είχε από παλιά σχεδιασμένο και τον εκτέλεσε με ψυχρότητα, πανουργία και σκληρότητα πρωτόγνωρη.
ΚΛΥ. ΄Ετσι έπραξα και δεν τ’ αρνιέμαι: να ’ναι αβόλετο
και το φευγάτισμά και η αντίσταση στο θάνατο.
Ήταν έγκλημα καλά σχεδιασμένο και ακόμη καλύτερα εκτελεσμένο, γιατί στη φάκα που έριξε το θύμα της φρόντισε να μην του δοθεί δυνατότητα να ξεφύγει το θάνατο. Εκείνο που τρομάζει το θεατή είναι η αγριότητα του εγκλήματος καθώς και η ρεαλιστική, λεπτομερής περιγραφή του από τη φόνισσα, σαν να το ξαναζεί και να το χαίρεται για δεύτερη φορά με την αφήγησή της. Άλλωστε, τι νόημα έχει η τρίτη μαχαιριά στο άψυχο σώμα του άντρα της; Ήταν τάμα στους θεούς, λέει η ίδια, για να δικαιολογήσει το απαίσιο έγκλημά της.
Οι θεατές όμως φρίττουν μ’ αυτά που βλέπουν και ακούνε και τη μισούν αφάνταστα.
ΚΛΥ.Και δυο φορές τον χτυπώ και με δυο βόγγους
απόμεινε στον τόπο... και κει του δίνω
απανωτή μια τρίτη, που είχα κάνει τάμα!
Ο Χορός φρίττει και, μην μπορώντας να σκεφτεί κάποια δικαιολογία για το φόνο, αποφαίνεται:
Φριχτό σίχαμα θα είσαι από τώρα
μες στη χώρα σου πια δίχως χώρα.
.............
Πλερώνει όποιος σκοτώνει
Τελικά αναρωτιέται ο θεατής για το λόγο που ώθησε την Κλυταιμήστρα στο φόνο του Αγαμέμνονα, γιατί φαίνεται πως δεν ήταν τόσο η εκδίκηση για το θάνατο της Ιφιγένειας, αλλά για να απαλλαγεί από έναν άντρα ισχυρό και παντοδύναμο και να μείνει μόνη στην εξουσία, αφού ούτε τον Αίγισθο αγαπά, γιατί γι’ αυτήν, αν ο άντρας ήταν ένας νικητής πολεμιστής, ο εραστής της ήταν ένα τίποτα ένας «οικουρός», ένας άνθρωπος που μένει στο σπίτι, ενώ οι πραγματικοί άνδρες βρίσκονται στο μέτωπο και πολεμούν.
Ο λαός όμως πολύ σοφά λέει: μάχαιρα έδωσες μάχαιρα θα λάβεις.
Αυτή την απαράβατη αρχή της υπενθυμίζει ο Χορός:
Πλερώνει, όποιος σκοτώνει
Πρόκειται για το προανάκρουσμα και της δικής της σειράς, που δε θα αργήσει να πραγματοποιηθεί από το γιο της, Ορέστη, και θα μεταβληθεί και εκείνη από θύτης σε θύμα.
Εκείνη όμως είναι αμετανόητη και περήφανη για τη φρικτή πράξη της και αποφαίνεται με θράσος και προκλητικότητα:
Έτσι έγιναν τα πράματα, Αργίτες!
Χαρείτε! ....
Θέτε παινέστε με, θέτε κατηγορήστε με,
το ίδιο μου κάνει! Νάτος ο Αγαμέμνονας,
σκοτωμένος απ’ αυτό το χέρι.(1401-1406)
Μ’ αυτή τη φράση επαίρεται η φόνισσα, γιατί, όπως πιστεύει, δε βαρύνεται η ίδια για την κατάρα του οίκου των Ατρειδών, γι’ αυτό θα ήταν περισσότερο ευτυχισμένη, αν με το φόνο αυτό- πάντα μιλά για το φόνο του Αγαμέμνονα- θα έχει κατορθώσει να εξαλείψει την κατάρα του αλληλοσκοτωμού στην οικογένεια.
ΚΛΥ. Θα στέρξω στα όσα έγιναν,
όσο αβάσταχτα τώρα κι αν είναι,
φτάνει μόνο από τώρα κι ομπρός
από τούτο το σπίτι να φύγει,
και να μη ρημάξει μιαν άλλη γενιά
με θανάτους δικώνε τους.
Και θα μου έφτανε απ’ όλα τα πλούτια
ένα μέρος μικρό, φτάνει να έδιωχνα
από μέσα απ’ αυτό το παλάτι,
τη μανία του αλληλοσκοτωμού.(στ 1569-1577)
Έτσι «ζαχαρώνει το πικρό χάπι» η Κλυταιμήστρα, ενώ ο Χορός βρίσκεται ακόμη σε αμηχανία και αναρωτιέται αν μπορεί να βρει κανείς τρόπο διεξόδου από αυτόν το μοιραίο κύκλο της αμαρτίας και της ανταπόδοσης, και την κατηγορεί:
ΧΟ. Έχεις μεγάλη έπαρση και περιφρονητικά μιλάς
Σαν να σάλεψε ο νους σου απ’ το αίμα που έχυσες,
κι αντανακλά στα μάτια σου του αίματος η λάμψη.
Θα πληρώσεις όμως μισητή και περιφρονημένη.(στ.1426-1429)
Απαντώντας η Κλυταιμήστρα διαβεβαιώνει με όρκο στη θεία Δίκη, στην Άτη και την Ερινύα πως για χάρη τους έσφαξε ετούτον εδώ.
Νάτος νεκρός, αφού εμένα με ατίμασε και ήταν γλυκόλογος με τις Χρυσηίδες κάτω στο Ίλιο. Νεκρή και τούτη η αιχμάλωτη προφήτισσα και ερωμένη του, η μάγισσα πιστή του σύγκλινη που πέφταν μαζί στου καραβιού το στρώμα. Δεν έμειναν απλήρωτοι...η παλιά βαριά αμαρτία του Ατρέως πήρε την όψη της γυναίκας τούτου του νεκρού. Για τα παιδιά του που με σκληρότητα έσφαξε εκείνος πλήρωσε αντίποινα αυτός(1436-1443)
ΧΟ. Σταμάτησε το μυαλό μου.
Πού να γυρίσω ορθά τη σκέψη μου, αφού το νου μου έχασα.
Πάει το σπίτι το βασιλικό.
Φοβούμαι τον χτύπο της αιματηρής βροχής,
που συνταράσσει το παλάτι δεν είναι πια ψιχάλες.
Η Μοίρα ακονίζει την εκδίκηση σ’ άλλα ακόνια γι’ άλλο φονικό. (στ.1530-1536).
Έτσι σχεδόν τελειώνει η τραγωδία αυτή. Ο ποιητής, που εμφανίζει το Χορό να φρίττει με όσα εξωφρενικά ακούει από τη φόνισσα, προετοιμάζει το θεατή για έλευση του τιμωρού Ορέστη, πλην όμως αποφεύγει να δηλώσει καθαρά τη γνώμη του. Μας προετοιμάζει για τις δύο τραγωδίες της τριλογίας, οι οποίες θα ακολουθήσουν τις Χοηφόρες και τις Ευμενίδες, όπου και θα δοθεί η απάντηση. Υπομονή!
Δ. Κ. Αραμπατζής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου